به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ بر اساس شمارش CNN، دستکم ۸۵ دانشمند نوظهور و باسابقه که در آمریکا کار میکردند، از ابتدای سال گذشته تاکنون به طور تمام وقت به مؤسسات پژوهشی چین پیوستهاند و جالب اینجاست که بیش از نیمی از آنها تنها در سال ۲۰۲۵ این تغییر را انجام دادهاند. کارشناسان میگویند این روند احتمالاً گسترش خواهد یافت، زیرا کاخ سفید در تلاش است بودجههای پژوهشی را بهشدت کاهش دهد و نظارت بر استعدادهای خارجی را افزایش دهد و این در حالی است که پکن بهشدت سرمایهگذاری در نوآوری بومی را تقویت میکند.
بیشتر این افراد بخشی از آنچه «فرار مغز معکوس» نامیده میشود هستند؛ پدیدهای که پرسشهایی را درباره توانایی بلندمدت آمریکا برای جذب و نگهداشت دانشمندان برجسته خارجی ایجاد کرده است. قابلیتی منحصربهفرد که جایگاه بیرقیب آمریکا را به عنوان رهبر جهانی علم و فناوری در دوران پس از جنگ جهانی دوم تضمین کرده بود، ولی به تازگی این قابلیت در حال محو شدن است.
با این حال به نظر میرسد این روند میتواند بر رقابت میان واشنگتن و پکن برای سلطه بر صنایع آیندهساز مانند هوش مصنوعی، محاسبات کوانتومی، نیمهرساناها، زیستفناوری و سختافزارهای هوشمند نظامی تأثیر بگذارد.
دولت چین سالهاست به دنبال جذب دانشمندان بینالمللی مستعد بوده است، از جمله هزاران پژوهشگر چینی که برای دریافت مدارک عالی به آمریکا و دیگر کشورها رفتند و بسیاری از آنها پیشگام و رهبران علم و فناوری آمریکا شدند.
این مأموریت با توجه به ادامه کنترلهای سخت فناوری از سوی آمریکا علیه چین، و اینکه شی جینپینگ نوآوری را تنها مسیر امنیت اقتصادی کشور میداند، حیاتیتر شده است.
اکنون با سیاستهای دولت دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، از جمله کاهش شدید بودجههای پژوهشی فدرال، افزایش نظارت بر تحقیقات، بالا بردن چشمگیر هزینه ویزای H1-B برای کارگران متخصص خارجی، و استفاده از بودجه فدرال به عنوان ابزار فشار بر دانشگاهها، این مأموریت برای چین تقویت شده است.
به گفته یو ژی، استاد جامعهشناسی دانشگاه پرینستون که اوایل امسال از چندین دانشگاه چین بازدید کرده، دانشگاههای چینی تغییرات در آمریکا را «هدیهای از طرف ترامپ» میدانند که به آنها کمک میکند استعدادهای بیشتر و باکیفیتتری جذب کنند.
او میگوید: شاهد تکثیر برنامههای پژوهشی و آموزشی جدید، تقویت شده و بهبود یافته در حوزههای گوناگون در چین خواهید بود.
یک کارشناس جذب نیروی متخصص در شرق چین که تمرکز او بر جذب کارشناسان فناوری از خارج، از جمله صنعت نیمهرسانا است، نیز میگوید: تغییرات آمریکا میتواند درخواستها برای برنامههای تأمین مالی دولتی را که او در آن تخصص دارد، افزایش دهد.
در همین حال، کنگره آمریکا آماده است تا برخی از شدیدترین کاهشهای بودجه پژوهشی پیشنهادی دولت ترامپ را برای سال مالی آینده رد کند. اما همین اقدامات اخیر برای کاهش بودجه و بازآرایی علم – همراه با نظارت بیشتر بر دانشجویان و پژوهشگران خارجی در روند دریافت ویزا – همین حالا هم بر آزمایشگاههای دانشگاهی اثر گذاشته و ابهامات ماندگاری برای دانشمندان ایجاد کرده است.
به همین دلیل نگرانیها بهویژه برای پژوهشگران مرتبط با چین شدیدتر است؛ کشوری که سالها بیش از هر کشور دیگری دانشجوی دکتری در رشتههای علوم و مهندسی به آمریکا فرستاده است.
بهانهگیریهای ترامپ برای دانشجویان چینی
اوایل امسال دولت ترامپ ویزای دانشجویان چینی را بهعنوان ابزار چانهزنی تجاری به کار گرفت. در ماه ژوئیه نیز قانونگذاران خواستار احیای «ابتکار چین» شدند؛ برنامهای جنجالی در حوزه امنیت ملی آمریکا که در دوره نخست ریاستجمهوری ترامپ آغاز شد و بعدها به دلیل ایجاد بیاعتمادی و تبعیض علیه دانشگاهیان چینی لغو شد.
چین در سالهای اخیر پذیرای شمار فزایندهای از دانشگاهیان آمریکایی و بینالمللی بوده است، زیرا تواناییها و جاهطلبیهای علمی این کشور رشد چشمگیری داشته است. بسیاری از تغییرات کنونی در آمریکا میتواند فرصتی تاریخی برای مؤسسات علمی چین ایجاد کند.
روزنامه دولتی «مردم» (پیپلز دیلی) اخیراً در سرمقالهای چین را به عنوان «بندرگاه امن» و «سکوی موفقیت» برای دانشمندان چینی و چینی-آمریکایی معرفی کرد که تحت «دخالتهای بیملاحظه» برخی کشورهای غربی قرار گرفتهاند.
پیشنهاد دانشگاههای چینی به محققان آمریکایی
در داخل دانشگاههای چین، بخش زیادی از واکنشها پشت پرده در حال رخ دادن است. منابع مطلع به سیانان گفتهاند که مدارس عالی به طور محرمانه با پژوهشگران مستقر در آمریکا تماس میگیرند تا آنها را جذب کنند.
لو وویوان، شیمیدان پروتئین که پیشتر استاد دائم دانشگاه مریلند بود و در سال ۲۰۲۰ به دانشگاه معتبر فودان شانگهای پیوست، میگوید: تعداد درخواستهای شغلی از خارج «بهوضوح افزایش یافته» است.
او میافزاید: دانشگاههای چینی بهشدت تلاش میکنند از این فرصت استفاده کنند، فرصتی که از سوی یک رقیب فرضی به آنها داده شده است. این بازگشت دانشمندان تحصیلکرده خارج به چین یک روند قوی است و شاید برگشتناپذیر.
لیو جون، استاد آمار در دانشگاه تسینگهوا که در سال ۲۰۲۴ به دلایل خانوادگی به چین بازگشت و پس از بازنشستگی از هاروارد، کرسی جدیدش را پذیرفت، میگوید: تلاشی سیستماتیک وجود ندارد، اما دپارتمانهایی مانند دپارتمان من قطعاً از این فرصتها استفاده میکنند. آنها با همکاران تماس میگیرند و در کنفرانسها پیام میدهند که ما در حال تقویت بخشهای خود هستیم.
برخی از تلاشهای جذب به طور عمومی در اینترنت قابل مشاهده است. برای مثال، دانشگاه ووهان امسال پستی منتشر کرد که از «استعدادهایی از سراسر جهان» برای درخواست کرسی استادی دعوت میکرد. در این آگهی آمده بود کسانی که در حوزههایی چون رباتیک، هوش مصنوعی یا امنیت شبکه تخصص داشته باشند میتوانند بیشترین بهره را از بودجههای پژوهشی دانشگاه ببرند و دانشگاه متعهد شد تا کمکهای ملی تا سقف ۳ میلیون یوان (بیش از ۴۰۰ هزار دلار) را همسانسازی کند.
اینگونه پیشنهادها معمولاً همراه با امتیازاتی همچون دسترسی اولویتدار به منابع مالی، پاداش، کمکهزینه مسکن و پشتیبانی خانوادگی ارائه میشوند.
اما جذب استعداد فقط محدود به دانشگاهها نیست. برنامه «چیمینگ» به طور خاص برای تزریق پژوهشگران سطح بالا به بخش فناوری تجاری چین طراحی شده است. این برنامه معمولاً متقاضیانی را میخواهد که مدرک دکتری و تجربه کاری خارج از کشور داشته باشند.
یکی از شکارچیان استعداد در استان جیانگسو گفت متخصصان حوزه نیمهرساناها تمرکز اصلی در منطقه او هستند، جایی که صنعت تولید تراشه زیر فشار تحریمهای صادراتی آمریکا قرار دارد. او میگوید: از وقتی آمریکا ما را در گلوگاه نگه داشته، همه روی حوزه مدارهای مجتمع تمرکز کردهاند. نیاز به استعداد در این حوزه مرز جغرافیایی نمیشناسد.
برنامههای چین برای نخبگان آمریکا و اروپا
چین همچنین مسیرهای تازهای برای ورود پژوهشگران خارجی ایجاد کرده است. این کشور تابستان امسال یک مرحله اضافی پذیرش برای برنامه چیمینگ ویژه استعدادهای آمریکا و اروپا برگزار کرد که «بیسابقه» توصیف شد. همچنین مقامات اعلام کردند از اول اکتبر یک ویزای جدید موسوم به «K» برای استعدادهای جوان علم و فناوری معرفی خواهد شد.
دولت آمریکا سالهاست چنین برنامههای جذب استعداد در چین را تهدیدی میداند. افبیآی بارها گفته این برنامهها بخشی از تلاش چین برای سرقت فناوریهای خارجی به سود دولت و ارتش است. برنامه «هزار استعداد» چین پس از انتقادات شدید آمریکا و هدف قرار گرفتن برخی استادان، رسماً کاهش یافت، گرچه جذبهای مشابه همچنان ادامه دارند.
با این حال، سیاستهای چین در زمینه جذب استعداد با رشد سریع اقتصادی و پیشرفت علمی این کشور تقویت شده است. لو، استاد فودان، یادآوری میکند که وقتی در ۱۹۸۹ برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت، چین «فقیر، بیمنبع و عقبمانده علمی و فناورانه» بود. او میگوید اگر همانجا میماند فرصت رشد نداشت. اما اکنون چین میلیاردها دلار برای تحقیق و توسعه هزینه میکند و بهسرعت به یک قدرت علمی بدل شده است.
شی جینپینگ سال گذشته گفت: یک ملت زمانی شکوفا میشود که علم و فناوریاش شکوفا شود. او وعده داد تا سال ۲۰۳۵ چین به کشوری «قوی و خودکفا» در علم و فناوری بدل شود.
این تلاشها نتیجه داده است. چین نخستین نمونهها از سمت پنهان ماه را به زمین بازگرداند، در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر، ارتباطات کوانتومی و موشکهای مافوقصوت پیشرو است، و شرکتهای نوپای چینی حتی رقبای سیلیکونولی را به چالش کشیدهاند.
وضعیت چین در توسعه علم
امروز دانشمندان چینی در مجلات معتبر علوم طبیعی و پزشکی بیشتر از همتایان آمریکایی مقاله منتشر میکنند و دانشگاههای چین وارد فهرست ۵۰ دانشگاه برتر جهان شدهاند.
بااینحال، کارشناسان میگویند چین هنوز راه درازی تا رسیدن به جایگاه علمی آمریکا دارد و مشکلات اقتصادی و کنترلهای سیاسی حزب کمونیست میتواند مانع پیشرفت شود. همچنین محیط زندگی و کیفیت اجتماعی برای بسیاری از دانشمندان عاملی بازدارنده است.
آمارها نشان میدهند بیش از ۸۳ درصد فارغالتحصیلان چینی که بین سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ دکتری علوم و مهندسی را در آمریکا گرفتند، تا سال ۲۰۲۳ همچنان در آمریکا زندگی میکردند. برای کسانی هم که اصلاً ارتباطی با چین ندارند، زندگی در کشوری که بدون زبان چینی دشوار است، چالش جدی محسوب میشود.
یو هونگتائو، رئیس دانشکده علوم زیستی دانشگاه وِستلیک، هشدار میدهد که تصمیم برای آمدن به چین نباید فقط بر پایه دلایل منفی باشد. او میگوید: اگر فقط میخواهند از آمریکا فرار کنند و چین را به عنوان فرصت نمیبینند، من توصیه میکنم نیایند.
با این حال، بسیاری از دانشمندان تأکید میکنند مهمترین نیاز آنها آرامش و منابع مالی کافی برای کار پژوهشی است. به گفته یائو شینگتونگ، ریاضیدان برجسته و برنده مدال فیلدز که پس از ۳۵ سال تدریس در هاروارد به تسینگهوا رفت: اگر آمریکا بهترین افرادش را از دست بدهد – نه لزوماً فقط به چین، بلکه به اروپا یا جاهای دیگر – این میتواند فاجعهای برای دانشگاههای آمریکایی باشد.
دانشمندانی که به چین نقل مکان کردهاند، دلایل گوناگونی دارند: نزدیکی به والدین سالخورده، آغاز فصل جدید کاری، یا آموزش نسل بعدی. بسیاری هم معتقدند علم یک رقابت صفر-جمع نیست بلکه دانشی است که به همه مردم جهان سود میرساند و بر همکاری بینالمللی شکوفا میشود.
اما جو کنونی – که واشنگتن و پکن بیش از پیش همدیگر را رقیب میبینند – روابط علمی ۲ کشور را تغییر داده است. نمونه بارز، آغاز «ابتکار چین» در سال ۲۰۱۸ بود که بسیاری از پژوهشگران چینیتبار را هدف قرار داد. این ابتکار در ۲۰۲۲ لغو شد، اما آثار آن باقی مانده است.
بر اساس پژوهش سال ۲۰۲۳ توسط ژی و همکارانش در پرینستون، پس از اجرای این ابتکار، خروج دانشمندان آمریکایی با تبار چینی ۷۵ درصد افزایش یافت و دو سوم آنها به چین بازگشتند.
لو، استاد فودان، که ۲ دهه در دانشگاه مریلند فعالیت داشت و در زمینه سرطان و بیماریهای عفونی کار میکرد، یکی از کسانی بود که پس از فشارهای ناشی از تحقیقات آمریکا به چین بازگشت. او میگوید همکاریهای علمی میان ۲ کشور زمانی «دوطرفه و سودمند» بود، اما اکنون سیاستهای کوتاهبینانه دولت فعلی عملاً این همکاریها را خفه کرده است.
به گفته او، طنز ماجرا این است که آسیب جبرانناپذیری که این سیاستها به آمریکا زدهاند احتمالاً بسیار بیشتر از آسیبی است که به چین زدهاند، زیرا چین با اطمینان در حال صعود به یک ابرقدرت علمی و فناورانه است.
انتهای پیام/
نظر شما