به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، روزگاری که هوای پاک، غذای سالم و زندگی آرام برای انسانها دست نیافتنی نبود و هنوز زندگی ماشینی به بشر غلبه نکرده و او را در دنیایی از استرس قرار نداده بود، سرطانها و بیماریها هم کمتر بودند اما امروز در شرایطی زندگی میکنیم که مدام در معرض انواع تنشها قرار داریم و شیوع انواع سرطانها هم بیشتر شده است. برای آنکه بیشتر با دنیای ژنها و تاثیرات عوامل محیطی در ایجاد آسیبهای ژنی آشنا شویم سری به مطب پروفسور داریوش فرهود پدر علم ژنتیک ایران زدیم.
پروفسور فرهود دور از دنیای دیجیتال و بدون اینکه در فضای مجازی حضور داشته باشد خود را از اخبار منفی این روزها دور کرده و ساعتها در همان مطب ساده خود به کار درمان مشغول است. او در این گفتوگوی تفصیلی از فراوانی بیماریهای ژنتیکی در ایران، دلایل افزایش سرطانها، تاثیر عوامل محیطی بر بروز اختلالت ژنتیکی، محصولات کشاورزی آلوده و تراریختهها صحبت کرد و آنچه در ادامه میخوانید مشروح این گفتوگو است.
گزارش تصویری این گفتوگو را اینجا ببینید.
مردم مرتبا خشنتر میشوند
به عنوان سوال اول بفرمایید که نحوه گسترش بیماریهای ژنتیکی در ایران به چه شکل است؟
من هربار که از خداوند بخشنده مهربان یاد میکنم، حقیقتا در ذهنم هم به این مفهوم فکر میکنم. بخشندگی و مهربانی خدا یکی از مهمترین پیامهای خداوند برای انسانها است اما ژن مهربانی در کره زمین کم شده و به جای آن ژن خشونت در حال جایگزین شدن است البته این اتفاق در دیگر کشورها هم میافتد اما من مسئول آنها نیستم و از میهن عزیز خودم سخن میگویم.
ما باید هشیار باشیم چراکه ژن خشونت در میهن عزیزمان در حال جایگزین شدن با ژن مهربانی است و مردم مرتبا خشنتر میشوند و بلندتر صحبت میکنند که این برای کشور ما آینده خوبی ندارد.
ما در ژنتیک دو یا سه پایگاه برای به وجود آمدن بیماریهای ژنتیکی داریم که یکی از آنها بیماریهای کروموزومی است. این بیماریهای کروموزومی یا به صورت اتفاقی به وجود میآیند نظیر سندروم داون و غیره و یا پدر یا مادر ناغل این کروموزوم هستند و در پدر و مادر بروز نکرده و در بچه به نحوی خود را نشان میدهد.
گروه بعدی بیماریهای تک ژنی هستند و یک ژن باعث بروز آن بیماری میشود که از جمله این بیماریها میتوان به تالاسمی اشاره کرد. تالاسمی خود به دو گروه تقسیم میشود که در نوع اول پدر و مادر هر دو ناقل هستند اما علائم ندارند و بیماری در کودک بروز پیدا میکند و دسته دوم بیماری است که در یکی از والدین به صورت غالب وجود دارد و کودک هم مبتلا میشود. برخی بیماریها هم چند ژنی هستند یعنی چند ژن در کنار هم این بیماری را ایجاد میکنند.
بیماریهایی هم که ما تحت عنوان مادرزاد میشناسیم، مواردی هستند که هیچ ژنی آسیب ندیده است اما مادر در دوران بارداری دچار بیماری شده و برخی داروها را مصرف میکند و در اثر آن رویانآسیبی یا آسیب به جنین رخ میدهد.
بیماریهایی که در دنیا بسیار نادر هستند در ایران تکرار بیشتری دارند
عوامل محیطی چه نقشی در آسیب دیدن جنین دارند و فراوانی بیماریهای ژنتیکی در کشور ما به چه شکل است؟
در این میان بسیاری از عوامل محیطزیستی مانند آلودگی هوا، تشعشعات و غیره هم در آسیب دیدن جنین تاثیرگذار هستند. این آسیبها ژنتیکی نیستند اما مادرزادی بوده و کودک با این آسیب متولد میشود.
۲۰ هزار بیماری ژنتیکی داریم که ده یا ۱۱ هزار بیماری از بین آنها اتوزومال رسسیو(مغلوب) هستند یعنی اگر پدر و مادر ناقل باشند این اتفاق رخ میدهد. از این بین ۹ هزار بیماری در مواقعی رخ میدهند که یا مادر یا پدر ناقل ژن معیوب هستند. هزار تا از این بیماریها هم وابسته به جنس هستند.
سوال اینجاست که چرا در ایران بیماریهای اتوزومال رسسیو که پدر و مادر ناقل ژن مغلوب هستند، بیشتر است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که یکی از دلایل آن زیاد بودن ازدواجهای خویشاوندی است، در برخی از نقاطایران حتی ۵۰ درصد ازدواجها خویشاوندی چه خویشاوندی نزدیک و چه دور است. این موضوع در شهرهای کوچک شدت بیشتر دارد.
دهکدههایی در ایران وجود دارند که اکثر مردم آن از نوعی نابینایی رنج میبرند یا روستاهایی هستند که مردم آن قدهای بسیار کوتاه دارند. در حقیقت در این مناطق ازدواجهای خویشاوندی باعث شده که بیماریهای نادر پس مدتی بیشتر شوند.
به ترتیب اولویت در مازندران، گیلان، فارس و استانهای جنوبی شیوع تالاسمی بیشتر است، در واقع ژن تالاسمی در جمعیت وجود داشته و بعد از چند نسل با افزایش ازدواجهای فامیلی ژن بیماری خود را بیشتر نمایان کرده است. من عضو کمیته علمی پژوهشی بیماریهای نادر هستم و در تحقیقات این مشخص شد که بیماریهایی که در دنیا بسیار نادر هستند در ایران تکرار بیشتری دارند.
به اثر عوامل محیطی اشاره کردید، این روزها بیشتر شهرهای ایران با پدیده آلودگی هوا مواجه است، آیا آلودگی هوا هم میتواند زمینهساز آسیب به جنین شود؟
اینکه تاثیر آلودگی هوا چقدر از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود، هنوز مشخص نیست اما بدون تردید آلودگی هوا بر روی جنین اثر منفی میگذارد. علاوه بر این آلودگی صوتی، اثر تشعشعات حاصل از آنتنهای ماهواره و حتی اشعههای کوچک مانند کامپیوتر و تلفنهای همراه هم میتوانند در ایجاد آسیب در جنین موثر باشند. اگر نسنجیده دارو مصرف کنیم هم احتمال آسیب را افزایش میدهیم.
در کشور ما دروغ بیشتر از بیماریهای ژنتیکی رایج است
اخبار متعددی از آلودگی محصولات کشاورزی منتشر میشود، مانند اتفاقی که برای سیبزمینیها افتاد این موضوع چطور میتواند به بدن ما و یا حتی نسلهای بعد از ما آسیب بزند؟
غذاهایی که امروز مصرف میشوند هم چندان سالم نیستند و مواد نگهدارندهای که در آنها استفاده میشود، مضر است و وجود نیتریت و نیتراتها در مواد غذایی هم آسیب را در بدن ما بیشتر میکند. در کشور ما دروغ بیشتر از بیماریهای ژنتیکی رایج است و روی بستهبندی مواد غذایی مینویسند صد در صد طبیعی در حالی که این دروغی بزرگ است.
مواد کشاورزی تولید شده در ایران آسیبزا شدهاند و این آسیبزایی ناشی از مواد آفتکشی است که استفاده میشود و معمولا هم وارداتی هستند. نزدیک به ۱۴۰ نوع آفتکش وارد میشود درحالی که تعداد اندکی سالم هستند. این آفتها با بارش باران در خاک و آبهای زیرزمینی نفوذ میکند و آنها را هم آلوده میکند. کودهای شیمیایی هم به همین نسبت آسیبزا هستند و حتی برخی از آنها در پوست یا داخل میوه هم رسوب میکند. از قدیم میگفتیم که میوهها را با پوست استفاده کنید اما امروز معتقدیم که پوست میوهها آلوده شده است. به نظر من نظارت کافی در این حوزه وجود ندارد و گاهی به دلیل قیمت ارزانتر از آفتکشهای بیکفیتتر استفاده میشود.
در توجیه این عمل میگویند که برای استفاده چندباره از یک زمین کشاورزی نیاز است که خاک را تقویت کنیم، پاسخ شما به این موضوع چیست؟
ما به اندازه کافی زمین کشاورزی داریم و نیازی نیست که برای استفاده چندباره از یک زمین در فاصلههای کوتاهتر بارها از کودهای شیمیایی استفاده کنیم. کودهای زیانبخش هم از طریق میوهها به بدن ما منتقل میشوند و هم با آلوده کردن آب و خاک روی ما اثر میگذارند. در کشور ما قوانین و ادارات مسئول رسیدگی به این موضوع را داریم اما نسبت به اجرای آن دقت کافی وجود ندارد.
کاهش سن و افزایش فراوانی سرطان در ایران
مشکل دیگری که این روزها در اطرافمان بیشتر شده سرطان است. روزگاری سرطان گرفتن کسی به نظر ما عجیب بود اما امروز حتی در سنین کم هم به این بیماری مبتلا میشوند، علت این امر چیست؟
۳۰ سال پیش در کتابهای علمی عنوان شده بود که سرطان سینه در خانمها از بعد از یائسگی شروع میشود اما امروز با این میزان آسیبهایی که ناشی از خورد و خوراک ما است حتی دختران ۱۶ ساله هم به سرطان سینه مبتلا میشوند. در اینگونه بیماریها که ناشی از آسیبهای محیطی هستند هم سن شیوع کمتر شده و هم فراوانی افزایش یافته است. تخمین زده میشود که در سالهای آینده سرطان در ایران رشد روزافزونی داشته باشد.
ژنها خاصی برای سرطان وجود دارد که در بدن هرکسی وجود دارد و این ژنها در حالتها متفاوتی بیان شده و بروز پیدا میکنند و این حالتها محیطی هستند. در حقیقت سبک زندگی افراد در بیان ژنهای سرطان موثر است. سبک زندگی شامل خورد و خوراک، ریتم زندگی به مفهوم اینکه چه زمانی میخوابیم و بیدار میشویم و ساعت فیزیولوژی بدن ما میشود. از دیگر اصولی که باید در داشتن سبک زندگی خوب رعایت کرد تنظیم خواب و تفریحات و نحوه برنامه ریزی برای ساعتهای فراغت است. شغل افراد هم در این موضوع نقش مهمی دارد. استعمال دخانیات و به خصوص قلیان که در ایران بسیار زیاد است هم میتواند در بروز ژنهای سرطان موثر باشد.
استرس کلید بیماریها
یکی از آسیبرسانترین مواردی که میتواند چرخه سرطان را سرعت بخشد، استرس است. ۸۰ درصد بیماریهای رایج در چهار گروه جا میگیرند و این ۸۰ درصد پولی که از کیسه دولت و ملت میرود، ۸۰ درصد مرگ و میرها در به ترتیب بیماریهای قلبی و عروقی، بیماریهای سرطانی، بیماریهای متابولیک مانند چاقی و دیابت و بیماریهای روانی قرار میگیرند. جالب است بدانید که عامل به جریان اندازنده این چهار گروه که در ایران شیب صعودی به خود گرفتهاند، استرس است.
مردم همه استرس دارند و بعضا حتی بسیاری از این استرسها به دلایل بی ارزش است. این روزها مردم استرسهایی نظیر نگرانی برای مخارج، تهیه مسکن، نوسان قیمتها و سیاسی را تجربه میکنند.
من در ۱۹ سالگی و بعد از جنگ دوم جهانی به آلمان رفتم و ۱۶ سال با آلمانیهایی زندگی کردم که از جنگ بیرون آمده بودند. دو کشور از متفقین (انگلیس، فرانسه و آمریکا) بیشترین آسیب را در جنگ جهانی دوم دیدند، یکی ژاپن بود که آمریکا به ریاست متفقین هیروشیما و ناکازاکی را بمباران کرد و دیگری آلمان بود که ۸۵ تا ۹۰ درصد و در برخی نقاط تا صد در صد با خاک یکسان شد. آن زمان من به ژاپن نرفتم البته بعدها به آنجا سفر کردم اما بعد از جنگ به آلمان رفتم و یک بار ندیدم که مرگ بر آمریکا بگویند بلکه صدای مرگ بر آمریکایشان زمانی درآمد که به بزرگترین قدرت صنعتی تبدیل شدند. پیامهای خشونتآمیز پیش از آنکه به همسایه من برسد من را آزار خواهد داد. به قول پروین اعتصامی گفتن از زشت رویی دگران نشود باعث نکویی. من میگویم زنده باد ایران و این پیام مثبتی است. ما با مردم هیچ جایی جنگ نداریم و یکی از زشتترین کارها آتش زدن پرچم کشورها است ما با حکومت آن کشور مشکل داریم. همه این استرسهای اجتماعی به بروز بیماریها در افراد کمک میکند.
برسیم به موضوع تراریختهها، پروفسور به عنوان مقدمه بفرمایید که به چه محصولاتی تراریخته گفته میشود؟
تراریختهها موادی هستند که دست کاریهای ژنتیکی در آن انجام شده است برای مثال در یک برنج دست کاری انجام میدهند تا زودتر محصول دهد و دانههای بیشتری هم داشته باشد. برخی از این دست کاریها مشکلی ایجاد نمیکند اما در برخی دیگر ساختار اصلی آن ماده دچار تغییر میشود که میتوانند برای بدن انسان آسیبزا باشند.
برای مثال ماکروویو گرما ایجاد نمیکند بلکه اشعه است و از همه خطرناکترداغ کردن برنج در این دستگاه است. اشعه این دستگاه باعث تکان خوردن مولکولهای آن ماده غذایی میشود و در اثر این تحرک گرما تولید میشود اما نکته اینجاست که پس از بهم خوردن مولکولها بهم ترکیب به وجود آمده دیگر همان ساختار قبلی را ندارد و میتواند آسیبزا باشد در مورد تراریختهها هم همین تغییر ساختار مشکلآفرین است.
توصیه میکنم که از محصولات طبیعی استفاده شود
به نظر شما تراریختهها محصولات قابل اعتمادی هستند؟
معمولا در دنیا زیاد از تراریختهها استفاده نمیشود و به همین دلیل محصولات طبیعی طرفدار بیشتری دارند و شاید گرانتر هم باشند. اگر از من بپرسند توصیه میکنم که از محصولات طبیعی استفاده شود، امروز زندگی در روستا بهترین زندگی است چراکه آنها از محصولات طبیعی استفاده میکنند.
علاوه بر این پرورشگاههای دام، طیور و ماهی برای افزایش سرعت باروری و رشد از هورمونها استفاده میکنند که این مواد برای بدن مضر هستند یا دیگر نمیتوان از ماهیهای رودخانه استفاده کرد چراکه سم کارخانجات وارد رودخانهها میشود. جگر یکی از غذاهای مورد علاقه من است اما مدتهاست که دیگر استفاده نمیکنم به این دلیل که جگر پالایشگاه بدن است و تمام سمومی که آن حیوان میخورد در جگرش رسوب میکند.
اما در مقابل کشورهای فقیری که چیزی برای خوردن ندارند مانند کشورهای آفریقایی شاید تراریختههایی که حجم محصول در آن بیشتر شده، راهکار خوبی باشد. در حقیقت برای بسیاری از کشورها همین محصولات تراریخته که ما میگوییم سالم نیستند، برای آنها نعمت است.
کسانی که محصولات غذایی آلوده وارد میکنند باید به اشد مجازات برسند
البته گاهی در کشور ما درخصوص محصولات غذایی اتفاقاتی رخ میدهد که فاجعه هستند، ماجراهایی که برای ذرتها و دیگر محصولات کشاورزی آلوده رخ داد بسیار جای تاسف داشت. چنین کسانی که محصولات غذایی آلوده را وارد بازار میکنند، باید به اشد مجازات برسند چراکه اینها عامل مرگ تدریجی مردم هستند.
انتهای پیام /
نظر شما