مالیات در تاروپود هر اقتصادی تنیده است نه فقط یک عدد روی برگه بلکه رگ حیاتی توسعه و عدالت اجتماعی. آنجا که این رگ دچار گرفتگی می‌شود یا خون به درستی پمپاژ نمی‌شود تمام پیکره اقتصاد را دچار رخوت و بیماری می‌کند. در نظام مالیاتی کشور ما نیز داستان همین است. گاه آنقدر درگیر اعداد و ارقام وصولی می‌شویم که از تأثیرات پنهان و نادیده‌های پشت این اعداد غافل می‌مانیم.
مدیرکل امور مالیاتی استان همدان بارها تاکید کرده است که ۹۴ درصد درآمد استان از طریق مالیات تامین می‌شود. این یعنی از مجموع درآمد پیش‌بینی شده ۱۶۶۷ میلیارد تومانی استان در سال گذشته که با افزایش وصولی به ۱۷۶۴ میلیارد تومان رسیده ۱۶۷۰ میلیارد تومان آن را اداره امور مالیاتی وصول کرده است. این اعداد دیگر صرف یک گزارش خشک مالی نیستند بلکه نشان می‌دهند چگونه اداره یک استان از کوچک‌ترین روستا تا بزرگترین شهرش بر شانه مالیات‌دهندگان استوار شده. ۶۲۵۰ میلیارد تومان مالیات همدان در سال گذشته صرف توسعه شد و ۱۰۵۰ میلیارد تومان از آن مستقیماً به حساب شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و حدود ۵۲۰۰ میلیارد تومان نیز به خزانه استان برای توسعه زیرساخت‌ها اختصاص یافت. این یعنی هر آجر هر آسفالت هر مرکز درمانی هر مدرسه نوری از مالیات مردم در خود نهفته دارد.
اما آیا همه چیز در این اعداد خلاصه می‌شود؟ در سرزمینی که خانه رؤیاست پرداخت مالیات حس مشارکت در ساختن این رویا را تداعی می‌کند. با این وجود وقتی وعده‌هایی که گفته شد اما نرسید یا ساخت‌وسازهایی که آغاز شدند اما هرگز تمام نشدند را می‌بینیم آن حس مشارکت کمرنگ می‌شود. مالیات نه فقط یک تکلیف که یک قرارداد اجتماعی است میان مردم و دولت. اگر این قرارداد یک طرفه عمل کند یا ثمره آن به چشم نیاید حس جاماندگی تاریخی از قطار توسعه بیش از پیش نمایان می‌شود.
یکی از بزرگترین نادیده‌های پنهان در نظام مالیاتی کشور ما فرار مالیاتی است. مدیرکل امور مالیاتی استان همدان اشاره کرده است که بیشتر فرارهای مالیاتی از طریق استفاده از حساب‌های دیگران خردسالان و افراد ناآگاه صورت می‌گیرد. این یعنی بار مالیاتی بر دوش کسانی سنگینی می‌کند که صادقانه مالیات خود را می‌پردازند در حالی که عده‌ای با وعده‌هایی که نه ساختند نه ساختند و تنها به فکر منافع شخصی‌اند از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کنند. سامانه تحت ریسک برآورد مالیاتی و رصد تمام حساب‌های تجاری شخصی و پوز تلاشی برای مقابله با این پدیده است. اما پرسش اینجاست: چند خانه باید ناتمام بماند تا سازنده‌ای به پاسخگویی عادت کند و چند فرار مالیاتی باید رخ دهد تا سیستمی عادلانه و بی‌نقص شکل گیرد؟
فرار مالیاتی نه فقط یک تخلف مالی که ریشه‌های فساد را عمیق‌تر می‌کند و عواقب اجتماعی و روانی وخیمی برای مردم دارد. وقتی مردم می‌بینند که مالیاتشان به درستی هزینه نمی‌شود یا عده‌ای از پرداخت آن طفره می‌روند اعتماد عمومی به نظام کمرنگ می‌شود. این بی‌اعتمادی خود منجر به کاهش تمایل به پرداخت مالیات و در نتیجه کاهش منابع درآمدی دولت می‌شود و این همان دور باطلی است که توسعه و پیشرفت را به تأخیر می‌اندازد. در همدان ۷۵ درصد از مودیان مشاغل بر اساس خوداظهاری از پرداخت مالیات معاف شده‌اند و تنها چهار درصد بیش از ۲۰۰ میلیون ریال مالیات دارند. این آمار نشان می‌دهد تمرکز بر دانه درشت‌ها و دلالان و حمایت از تولیدکنندگان نیازمند هوشمندی و دقت بیشتری در نظام مالیاتی است.
یکی از راه‌حل‌های اساسی برای مقابله با نادیده‌های پنهان شفافیت است. استاندار همدان تاکید کرده است که اطلاع‌رسانی به مردم درباره نحوه هزینه‌کرد مالیات‌ها و تأکید بر شفافیت می‌تواند به کاهش فرار مالیاتی منجر شود. طرح نشان‌دار کردن مالیات‌ها در همدان نمونه‌ای از این شفافیت است. این طرح به مودیان مالیاتی اجازه می‌دهد تا بخشی از مالیات پرداختی خود را به پروژه‌های مشخص عمرانی استان تخصیص دهند. در همین راستا هزار و ۳۷۰ میلیارد ریال مالیات نشان‌دار برای تکمیل ۵۵ پروژه در استان همدان تامین شده است که ۴۳ پروژه آن به طور کامل تامین اعتبار شده. این یعنی ۴۰۰ واحد مسکن ملی در همدان یا هر پروژه دیگری می‌تواند با همین مشارکت و شفافیت به سرانجام برسد و خانه‌هایی که هست اما نیست به واقعیت بدل شود.
فرهنگ‌سازی مالیاتی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. باید به مردم فهماند که مالیات نه هزینه کردن که سرمایه‌گذاری و مشارکت در اقتصاد توسعه و پیشرفت استان و به تبع کشور است. این یعنی مدیری که فقط بر کاغذ تصمیم می‌گیرد نه بر خاک واقعیت باید با مردم ارتباط بگیرد و حاصل تلاش‌های مالیاتی آنها را نشان دهد. امیدسازی با صداقت نه شعارهای پوچ و بی‌اساس از همین جا آغاز می‌شود. مالیات نه فقط یک عدد که آیینه تمام‌نمای تعهد یک ملت به آینده خود است و اگر این آینه شفاف باشد مسیر توسعه روشن‌تر خواهد بود.
ندا ترابی*
انتهای یادداشت/
نظر شما