به گزارش خبرنگار استانی ایسکانیوز از کرمان؛ در روزهای داغ و نفسگیر خرداد تا مرداد ۱۴۰۴ اهالی بسیاری از محله های شهر کرمان و روستاهای اطراف با مشکلی روبه‌رو شدند که سالهاست به شکل پنهان در جریان است اما حالا آثارش آشکار و نگران کننده شده است فرونشست زمین که پیش از این بیشتر به عنوان یک اصطلاح تخصصی در گزارش های دانشگاهی و هشدارهای معدود کارشناسان مطرح میشد امروز به کابوسی واقعی برای بسیاری از مردم تبدیل شده است این پدیده در برخی محلات حتی به ایجاد شکاف های عمیق در خیابان ها و زمین های کشاورزی منجر شده و رفت و آمد مردم را با خطر روبه‌رو کرده است.

در بازدید میدانی خبرنگار ما از محدوده حاشیه جنوب شرقی شهر کرمان ترک های چند متری روی آسفالت خیابان ها و دیوار خانه های قدیمی دیده میشود که برخی از آنها به قدری عمیق هستند که عبور خودروهای سنگین را خطرناک کرده اند اهالی محل میگویند این شکاف ها در چند ماه گذشته بزرگتر شده و در بعضی نقاط حتی باعث فرورفتن بخشی از کوچه ها شده است یکی از ساکنان محله که خود را حسن عباسی معرفی میکند و بیش از سی سال است در این منطقه زندگی میکند گفت من تا حالا همچین چیزی ندیده بودم اول فکر کردیم از بارندگی امسال است اما بعد دیدیم حتی جاهایی که آب جمع نشده هم ترک برداشته بعد فهمیدیم میگویند زمین نشسته ما نه خبر داریم چرا اینطور شده نه کسی آمده درست بگوید چه باید بکنیم.

بر اساس بررسی های انجام شده توسط گروهی از کارشناسان محلی و استادان دانشگاه شهید باهنر کرمان مهمترین علت این فرونشست ها برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی در سالهای اخیر است به ویژه در بخش هایی که چاه های کشاورزی به صورت مداوم و بدون محدودیت فعال بوده اند مهدی صفاری استاد زمین شناسی و متخصص هیدروژئولوژی در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار ما توضیح داد برداشت های مکرر و بیش از حد از سفره های آب زیرزمینی باعث می‌شود لایه های خاک و سنگ که سالها به شکل فشرده آب را در خود نگه داشته اند تخلیه شوند وقتی این لایه ها خشک می‌شوند تکیه گاهشان را از دست می‌دهند و در نتیجه زمین فرو می‌نشیند این یک روند تدریجی است اما وقتی شدت می‌گیرد به سرعت آثارش دیده می‌شود و جبران آن تقریبا غیرممکن است.

مشکل دیگری که این روند را تشدید کرده کاهش بارندگی های چند سال اخیر و تغییرات اقلیمی است طبق آمار رسمی بارش در کرمان طی پنج سال گذشته به طور متوسط سی درصد کمتر از میانگین درازمدت بوده و این موضوع فشار بیشتری بر منابع آب زیرزمینی وارد کرده است با وجود اجرای برخی طرح ها مانند نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه ها هنوز برداشت غیرمجاز و بی برنامه ادامه دارد و همین مساله باعث شده حتی مناطقی که پیشتر ایمن تلقی میشدند امروز در معرض خطر باشند.

برخی از محله های قدیمی کرمان نیز به دلیل بافت فرسوده و نبود سیستم زهکشی مناسب بیشتر در معرض آسیب هستند در محله ای که کوچه های باریک و خانه های خشتی هنوز پا برجا مانده اند ساکنان میگویند ترک ها هر هفته بزرگتر میشود یکی از بانوان ساکن این منطقه به خبرنگار ما گفت شوهرم هر روز با گچ و سیمان ترک ها را پر میکند اما هفته بعد دوباره باز می‌شوند دیگر نمیدانیم چطور باید زندگی کنیم از ترس ریزش دیوار حتی بچه ها را کمتر در کوچه میگذاریم بازی کنند.

با وجود هشدارهای کارشناسان هنوز برنامه مشخص و فوری برای مقابله با این بحران از سوی مسئولان محلی اعلام نشده است هرچند در جلسات شورای شهر و کارگروه مدیریت بحران موضوع فرونشست مطرح شده اما مردم میگویند از این جلسات نتیجه عملی ندیده اند برخی حتی از نبود پوشش بیمه ای برای خسارت های ناشی از نشست زمین گلایه دارند این در حالی است که در استان های دیگر همچون اصفهان و فارس طرح های بیمه ای آزمایشی برای جبران بخشی از خسارات آغاز شده است.

در ادامه بررسی میدانی خبرنگار ما از نقاط مختلف شهر و حاشیه کرمان مشخص شد که آثار فرونشست تنها به مناطق کشاورزی یا بافت های قدیمی محدود نمی‌شود بلکه حتی بخش هایی از مناطق تازه ساز نیز با خطر مواجه شده اند در منطقه‌ای از شمال شهر که چند مجتمع مسکونی تازه احداث شده است ترک های طولی روی دیوار پارکینگ ها و کف واحدهای مسکونی دیده می‌شود ساکنان میگویند این ساختمان ها کمتر از پنج سال عمر دارند و هیچکس انتظار نداشت چنین مشکلی در این مدت کوتاه بروز کند.

عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کرمان در گفتگویی با خبرنگار ما تاکید کرد که نبود مطالعات ژئوتکنیک دقیق پیش از ساخت و عدم پایش مداوم وضعیت زمین از مهمترین دلایل بروز این مشکلات در پروژه های جدید است او گفت در بسیاری از پروژه ها به ویژه در مناطق حاشیه ای مطالعات اولیه یا انجام نمی‌شود یا بسیار سطحی است این باعث می‌شود سازه ها روی خاک هایی بنا شوند که توان تحمل فشار را در طولانی مدت ندارند و وقتی فرونشست اتفاق می‌افتد آسیب مستقیم به بنا وارد می‌شود.

از منظر اقتصادی این پدیده پیامدهای سنگینی به همراه دارد ارزش ملک در مناطق آسیب دیده به شدت کاهش یافته و حتی برخی مالکان موفق به فروش خانه های خود نشده اند در بازار اجاره نیز مستاجران تمایلی به سکونت در این مناطق نشان نمی‌دهند همین امر فشار اقتصادی بر خانواده ها را دوچندان کرده است علاوه بر این زمین های کشاورزی که دچار نشست شده اند بخشی از حاصلخیزی خود را از دست داده و کانال های آبیاری سنتی نیز تخریب شده اند این مساله هزینه های اضافی برای کشاورزان ایجاد کرده و برخی را مجبور به رها کردن زمین کرده است.

کارشناسان حوزه محیط زیست نیز نسبت به اثرات بلندمدت این بحران هشدار می‌دهند نسرین آقاجانی کارشناس ارشد مدیریت منابع طبیعی گفت فرونشست در واقع یک زخم باز بر پیکره زمین است که نه تنها به زیرساخت ها بلکه به تعادل اکولوژیک منطقه آسیب می‌زند وقتی خاک فشرده و لایه های زیرین از بین می‌روند توان ذخیره آب باران نیز کاهش می‌یابد و این چرخه کم آبی را تشدید می‌کند از سوی دیگر شکاف ها زیستگاه برخی گونه های گیاهی و جانوری را تخریب می‌کند و این اثرات به مرور بر کل اکوسیستم منطقه اثر می‌گذارد.

از منظر اجتماعی فرونشست باعث شکل‌گیری نوعی ناامنی روانی در بین ساکنان شده است بسیاری از خانواده ها به ویژه سالمندان و کودکان از زندگی در مناطقی که زمین ترک برداشته احساس ترس و بی اعتمادی دارند این احساس حتی به روابط اجتماعی و مشارکت مردم در فعالیت های محلی هم آسیب زده است به گفته علی رستمی جامعه شناس و استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان وقتی مردم حس کنند زمین زیر پایشان ناایمن است به طور ناخودآگاه در تصمیمات زندگی محتاط تر و محدودتر می‌شوند این مساله در بلندمدت بر روحیه جمعی و حتی بر سرمایه اجتماعی تاثیر منفی دارد.

با وجود تمام این هشدارها راهکارهایی نیز از سوی کارشناسان ارائه شده است نخستین گام به گفته متخصصان ایجاد یک شبکه پایش مستمر فرونشست با استفاده از فناوری های نوین مانند تصاویر ماهواره ای و سنجش از دور است این شبکه باید به صورت ماهانه تغییرات سطح زمین را ثبت و تحلیل کند دومین اقدام کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی از طریق نصب کامل کنتورهای هوشمند و برخورد جدی با برداشت های غیرمجاز است سومین راهکار اجرای طرح های تغذیه مصنوعی سفره های آب زیرزمینی با هدایت رواناب ها و آب های سطحی به مناطق مناسب است.

در حوزه شهری نیز لازم است مطالعات ژئوتکنیک پیش از هر پروژه عمرانی به یک الزام قانونی و غیرقابل چشم پوشی تبدیل شود همچنین باید صندوق های بیمه ویژه خسارات ناشی از فرونشست با حمایت دولت و مشارکت بخش خصوصی ایجاد شود تا بار مالی این بحران تنها بر دوش مردم نباشد از منظر فرهنگی نیز لازم است کمپین های آگاهی رسانی در سطح محلات اجرا شود تا مردم نسبت به نشانه های اولیه فرونشست آگاه شوند و بتوانند سریع تر موضوع را به مسئولان گزارش دهند.

در پایان باید گفت که فرونشست زمین در کرمان تنها یک مساله زمین شناختی یا فنی نیست بلکه یک بحران چندوجهی است که ابعاد اجتماعی اقتصادی و محیط زیستی گسترده ای دارد اگرچه حل آن نیازمند برنامه های میان مدت و بلندمدت است اما بی توجهی امروز میتواند فردا هزینه های غیرقابل جبرانی بر استان تحمیل کند مسئولان محلی و ملی باید با همکاری دانشگاه ها نهادهای اجرایی و مردم هرچه سریع تر راهکارهای عملی را به مرحله اجرا برسانند تا زمین کرمان همچنان جای امنی برای زندگی و کار باقی بماند.

خبرنگار: زهرا اسکندری

انتهای خبر/