به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، مالکیت فکری با هدف حفظ حقوق مخترع یا پدیدآور مطرح شد؛ به این معنا که حق انحصاری یک اثر یا ایده فکری برای مدت معینی متعلق به مخترع یا پدیدآورندگان آن است. 

در برخی موارد حقوق مالکیت فکری (Intellectual Property Rights) را به حقوق مالکیت معنوی ترجمه کرده‌اند. کارشناسان معتقدند به دلیل گستردگی معانی، «معنوی» نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای «Intellectual» باشد.

اگر حقوق مالکیت فکری به درستی تامین شود، محرک و انگیزه‌ای برای ابداع و نوآوری خواهد بود؛ چرا که در این صورت شرکت‌ها بدون ترس از کپی شدن نوآوری‌شان، می‌توانند برای جذب سرمایه با شرکت‌ها یا تجار مذاکره کنند.

با وجود ضرورتی که در مورد رعایت حقوق مالکیت فکری وجود دارد، آمارهای جهانی نشان می‌دهد که ایران در قعر جدول حفاظت از مالکیت فکری قرار دارد. جدول زیر بیانگر جایگاه ایران در زمینه مالکیت فکری بین کشور جهان است:

نمودار بالا نشان‌دهنده وضعیت حقوق مالکیت فکری در ایران از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ است. مولفه حفاظت از مالکیت فکری در ایران نسبت به سایر مولفه‌ها شرایط بدتری دارد. همچنین همانطور که در جدول بالا مشاهده می‌شود اطلاعاتی در مورد حفاظت از کپی‌رایت در ایران ارائه نشده است. در موارد دیگر هم کشورمان رتبه خوبی در جهان ندارد.

فقدان مالکیت فکری چه پیامدهایی برای کشور به وجود می‌آورد؟

اخیرا تلاش‌های زیادی از سوی سیاستگذاران برای تشویق افراد به کارآفرینی و بهره‌گیری از دانش در خلق نوآوری شده‌؛ اما این تلاش‌ها به نحو شایسته‌ای به ثمر نرسیده است. برخی کارشناسان دلیل این امر را بی‌توجهی به حقوق مالکیت فکری به معنای ضمانتی برای حفظ ایده‌های افراد می‌دانند. 

به طوری که محمد گوهریان رییس کانون کارآفرینی استان اصفهان نادیده گرفتن حقوق مالکیت فکری را مشکل کارآفرینی در ایران دانست و تصریح کرد که به همین دلیل، کارآفرینان چشم انداز روشنی در کشور ندارند.

سیدرضا حجازی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران هم در گفت‌وگو با ایسکانیوز، بی‌قانونی در مالکیت فکری و ثبت اختراع را یکی از عوامل تعطیلی پروژه‌های صنعتی دانست و گفت: پروژه‌های زیادی را سراغ دارم که از سوی اعضای هیئت علمی انجام شده و می‌توانسته تبدیل به صنعت شود؛ اما چون معلوم نبوده که مالکیت آن با چه کسی است، کار متوقف شده و استاد حاضر نشده کار را جلو ببرد.

وی تصریح کرد که نبود قانون مالکیت فکری در ایران مانع کارآفرین شدن دانشگاه‌ها می‌شود. دلیل مشکل، این است که حاکمیت بستر قانونی مشخصی را برای حفاظت از مالکیت فکری فراهم نکرده است.

در حالیکه کارشناسان معتقدند مالکیت فکری در ایران مشکل قانونی دارد؛ مسئولان وزارت علوم مشکل اصلی را در نبود فرهنگ‌سازی مناسب برای ثبت ایده‌ها می‌دانند. امید رضایی فر مدیر کل پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم در گفت‌وگو با ایسکانیوز، با بیان اینکه مالکیت فکری در ایران نقص قانونی ندارد، تاکید کرد که فرهنگ‌سازی برای ثبت ایده‌ها ضروری است. متاسفانه برخی صنایع بزرگ و دانشگاه‌ها با وجود این که بسترهای قانونی مناسبی برای مالکیت فکری وجود دارد، حتی تمایلی به ثبت ساده ایده‌های خود ندارند.

نبود مالکیت فکری در ایران چه به دلیل نقص قانونی باشد و چه به دلیل فقدان فرهنگ‌سازی مناسب، باید برطرف شود. آیت الله ابراهیم رئیسی رئیس جمهور هم اخیرا بر حق مالکیت افراد تاکید کرد و گفت که حق‌التالیف و حق‌الترجمه باید محفوظ باشد.

برنامه وزارت علوم برای حفاظت از مالکیت فکری چیست؟

وزارت علوم در راستای حمایت از مالکان تفکر برای تجاری‌سازی اقدام به تشکیل شوراهایی برای رفع اختلاف در پارک‌های علم و فناور و اجرای «طرح پرداخت یارانه مالکیت فکری به دانشگاهیان» کرده است. این تسهیلات ویژه افرادی است که صاحب مالکیت فکری هستند. هدف وزارتخانه از این طرح حمایت از مالک تفکری است که می‌خواهد برای تجاری سازی اقدام کند. به عبارت دیگر، قرار است اختراع و دارندگی مالک به یک شغل تبدیل شود.

این تسهیلات به نوعی برای خرید مالکیت فکری از دارندگان حق امتیاز آن مالکیت فکری است. مدیر کل پشتیبانی امور فناوری و نوآوری وزارت علوم درباره این طرح توضیح داد که ما سعی می‌کنیم تا درصد بالایی حمایت کنیم؛ چرا که مالکیت فکری ارزش گذاری‌های خیلی زیادی دارد مثلاً شاید به طور متوسط حدود یک میلیارد تومان رقم بخورد و با توجه به منابعی که داریم سعی می‌کنیم که یک عدد مناسبی از آن را مورد حمایت قرار دهیم. پیشنهاد و برنامه اولیه ما این است که به سمت حمایت ۸۰ درصدی از کل ارزش مالکیت فکری پیش برویم.

تدوین و ابلاغ طرح یارانه مالکیت فکری در قالب دستورالعمل ماده ۱۶ آئین‌نامه حمایت از تولید دانش‌بنیان و اشتغال آفرین حوزه علوم، تحقیقات و فناوری در خصوص تقویت بحث مالکیت فکری در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی در همین راستا اتفاق می‌افتد. 

انتهای پیام/