به گزارش خبرنگار سیاسی ایسکانیوز، ظهر روز شنبه ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، انفجاری مهیب بندر شهید رجایی را به لرزه درآورد. در پی وقوع این حادثه از همان لحظات نخست شایعات متعددی در فضای مجازی منتشر شد. موضوعی که بار دیگر ضعف نهادهای اطلاع‌رسانی رسمی را آشکار کرد.
بیشتر بخوانید؛
آتش به جان بندرعباس و آب به آسیاب اسرائیل!/ گمانه‌زنی درباره انفجار، چگونه مذاکرات را پیچیده‌تر می‌کند؟
ضعف عملکرد نهادهای رسانه‌ای رسمی همچون صداوسیما، خبرگزاری‌ها و ... موجب شد تا عناصر فرصت‌طلب و معاندان، از خلأ ایجادشده بهره ببرند و با انتشار گسترده اخبار جعلی در فضای مجازی، افکار عمومی را تحت تاثیر قرار دهند. این نخستین بار نیست که ضعف اطلاع‌رسانی در مدیریت بحران‌ها نمایان می‌شود. پیش از این نیز در حوادثی چون سقوط بالگرد حامل شهید رئیسی، بمب‌گذاری کرمان و حادثه پلاسکو نیزهمین کاستی‌ها به چشم می‌خورد.
فقدان اطلاع‌رسانی شفاف و به‌موقع، باعث شده است که بخش قابل توجهی از مردم به جای پیگیری اخبار از مجاری رسمی داخلی به شبکه‌های خبری خارجی روی بیاورند. در همین راستا علیرضا نوین، عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی، در انتقاد از عملکرد رسانه‌ای کشور گفته است: «ما حتی اطلاع‌رسانی درستی از این حادثه ـ انفجار بندرعباس-نداشتیم؛ مردم ما به ناچار پای برنامه‌های شبکه‌های خارجی نشستند و به آمارهایی که آن‌ها اعلام می‌کنند، استناد می‌کنند.»
در پی وقوع این حادثه، دادستانی کل کشور با صدور اطلاعیه‌ای، از فعالان رسانه‌ای و کاربران فضای مجازی خواست از انتشار مطالبی که امنیت روانی جامعه را خدشه‌دار می‌کند، خودداری کنند. با این حال، در سایه نبود اطلاع‌رسانی شفاف، برخی از کاربران فضای مجازی اقدام به انتشار شایعات کردند که در نهایت منجر به اعلام جرم دادستانی علیه آن‌ها شد هرچند اقدام این افراد خلاف منافع ملی است اما ضعف بزرگ‌تر ناتوانی مراجع رسمی اطلاع‌رسانی در اقناع افکار عمومی می‌باشد.
صداوسیما؛ همیشه یک قدم عقب‌تر!
صداوسیما که هفته گذشته با حواشی فراوانی در زمینه تفرقه‌افکنی هرچند سهوی میان اهل سنت و تشیع روبه‌رو بود، این هفته نیز نتوانست انتظارات را در زمینه اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع درباره حادثه بندر شهید رجایی برآورده کند. در اغلب کشورهای دنیا، پس از وقوع حوادث تلخی چون انفجار بندر شهید رجایی، مردم اخبار و اطلاعات دقیق را از رسانه ملی دریافت می‌کنند. اما در ایران، به دلیل ضعف ساختاری صداوسیما، مردم ناچارند اخبار چنین رویدادهایی را از سایر رسانه‌ها حتی منابع غیرمعتبر پیگیری کنند.
تنها چند ساعت پس از حادثه بندر شهید رجایی، مشخص شد که متأسفانه شماری از هموطنان جان خود را از دست داده‌اند. با این حال، صداوسیما بدون توجه به ابعاد تلخ این فاجعه، روند عادی برنامه‌های خود را ادامه داد و حتی پخش برنامه‌های شاد را نیز متوقف نکرد. این بی‌توجهی، واکنش منفی گسترده مردم را به همراه داشت و انتقادات فراوانی متوجه این رسانه رسمی شد. در نهایت، صداوسیما ناگزیر شد با تأخیری یک روزه، رنگ المان‌های تصویری خود را به مشکی تغییر دهد.
درحالی که رسانه ملی جمهوری اسلامی ایران، پوشش زنده مناسبی از حادثه نداشت متاسفانه شبکه‌هایی تلویزیونی بیگانه از همان لحظات ابتدایی حادثه شروع به پوشش زنده و لحظه به لحظه حادثه کردند.
در ادامه گفتگوی ایسکانیوز با علی ودایع کارشناس ارشد رسانه را در زمینه ضرورت اطلاع‌رسانی شفاف و پرداختن به جزئیات از سوی نهاد های رسمی اطلاع‌رسانی کشور در هنگام بروز حوادث ملی از جمله انفجار بندر شهید رجایی و ضعف‌های این نهادها در مقایسه با رسانه‌های خارج از کشور را می‌خوانید:
ودایع با بیان اینکه تمامی دولت‌های ایران ضعف اطلاع‌رسانی در حوادث را دارند گفت: رسانه‌های ایران در امر خبررسانی شرایط حساس، ضعف ساختاری دارند و این موضوع در تمامی دولت‌ها وجود دارد. این وضعیت بستر مناسبی است برای رسانه‌های معاند تا بتوانند از شرایط استفاده نمایند و خبرسازی و شایعه‌پردازی کنند. در قضیه انفجار بندرعباس دولت چهاردهم نسبت به حوادث مشابه در سایر دولت‌ها کمی بهتر عمل کرد. دولت با ایجاد یک خط خبری از پرداختن به شایعات پیش‌گیری کرد.
ودایع در پاسخ به این سوال که چگونه باید ضعف‌های ساختاری نهادهای اطلاع‌رسانی برطرف شود، گفت: کشور ما از لحاظ اطلاع‌رسانی در سطح خرد و کلان ضعف دارد. کارگزارن نظام در حوزه‌های مختلف اطلاع‌رسانی رویکردی سخت دارند در حالی‌که در موضوع رسانه باید رویکرد نرم داشته باشیم و این ضعف فقط مربوط به کارگزاران نمی‌شود بلکه ما حتی در رسانه‌ها هم دچار ضعف هستیم. متاسفانه در میان آموزش‌هایی که خبرنگاران می‌بینند بحث مدیریت بحران و مدیریت افکار عمومی یک موضوع گم شده‌ای است و نیروهای عرصه رسانه در زمینه مدیریت بحران آموزش ندیده‌اند.
نپرداختن به جزئیات حادثه، آغاز بازی با افکار عمومی است
در سایر کشورها رسانه‌ها باتوجه به آموزش‌هایی که دیده‌اند، می‌توانند افکار عمومی را بهدست بگیرند. بازی با افکار عمومی زمانی شروع می‌شود که به جزئیات حادثه پرداخته نمی‌شود. درحالی که رسانه‌های ما چه در زمان عادی چه در شرایط بحرانی در این موضوع ضعف دارند.
وی در ادامه درباره رویکرد سخت مسئولین در عرصه خبر گفت: در سطوح حاکمیتی زمانی که یک چارچوب سخت برای رسانه‌ها وضع می‌کنند، رسانه توانایی انجام وظایف خود را از دست می‌دهد. در آمریکا و روسیه زمانی که بحرانی شکل می‌گیرد کنترل اخبار تنها توسط رسانه‌های حکومتی انجام نمی‌گیرد و حتی رسانه‌های غیر حاکمیتی هم ورود می‌کنند و در یک چارچوب خاص و منسجم تلاش می‌کنند که افکار عمومی را در کنترل بگیرند.
در بحران آتش‌سوزی آمریکا هیچ تصویری از اجساد منتشر نمی‌شد و فقط ویرانی‌ها را منشتر کردند اما در حوادثی که در ایران رخ می‌دهد اولین تصویری که منتشر می‌شود تصاویر اجساد و قربانیان است. زمانی اوضاع بحرانی‌تر می‌شود که ما حتی با وجود شبکه‌های اجتماعی هم نمیتوانیم کنترل افکار عمومی را بهدست بگیریم. شهروند خبرنگاران در همه کشورها حضور دارند ولی مسئله‌ای که وجود دارد این است شهروند خبرنگاری می‌تواند درخدمت حاکمیت باشد ولی ما در همین موضوع هم دچار ضعف هستیم.
خبررسانی سنتی ما؛ برگ برنده رسانه‌های معاند
این کارشناس ارشد رسانه در پاسخ به این سوال که آیا عدم اطلاع‌رسانی در شرایط حساس بحرانی به‌علت پاره‌ای از مصالح سیاسی است یا مربوط به ضعف در ساختار رسانه‌ها می‌شود؟ گفت: ما ضعف ساختاری داریم و نگاه به این چارچوب نیاز به اصلاح دارد.
علی ودایع درباره آسیب‌هایی که ضعف اطلاع‌رسانی به امنیت ملی کشور می‌زند گفت: زمانی که یک رسانه معاند احساس کند توانایی پرداختن به جزئیات را دارد تلاش می‌کند افکار جامعه هدف را کنترل کند. فرایند اطلاع‌رسانی در کشورما و کارکرد رسانه‌های ما با یک ضعف بزرگ مواجه هستند. مدیران خبرگزاری‌ها، روزنامه‌های ما اشراف کامل به فرآیندهای نوین اطلاع‌رسانی را ندارند و شیوه‌های خبرنویسی ما همچنان در گذشته مانده است.
فیک‌نیوزها در فرایند اطلاع‌رسانی با متغیرها بازی می‌کنند
ودایع در پاسخ به این سوال که فیک‌نیوزها و زردنویس‌ها با چه ابزاری افکارعمومی را بهدست می‌گیرند، تصریح کرد: فیک‌نیوزها در فرایند اطلاع‌رسانی با متغیرها بازی می‌کند. بنگاه خبرسازی تصویری که مطلوب خودش است را نشان می‌دهد و به خبرها فوریت می‌ببخشد. هر اتفاقی که در کشوری که ما رخ می‌دهد رسانه های معاند مانند رادیوفردا یا بی بی سی سریعا برای آن یک لاین خبری ایجاد می‌کنند و در این لاین خبری تعداد زیادی اخبار مرتبط منتشر می‌شود که باعث ایجاد شایعه در ذهن مخاطب خواهد شد.
وی درمورد احتمال تغییر کامل مرجعیت رسانه‌های داخلی به رسانه‌های خارجی گفت: اگر به‌همین میزان فعلی بتوانیم مرجعیت رسانه‌های داخلی اعم از رسانه ملی و خبرگزاری‌ها حتی تلویزیون‌های اینترنتی را حفظ کنیم، می‌توانیم امکان بروز شیطنت‌ها را بگیریم. اگرچه مرجعیت رسانه‌ای ما مشکلاتی دارد اما هنوز دچار فروپاشی نشده است و باید این مرجعیت را بازسازی کنیم تا جلوی مانور رسانه‌های معاند گرفته شود.
این کارشناس ارشد رسانه در واکنش به اینکه شایعات درباره انفجار بندرعباس چه تاثیری بر مذاکرات هسته‌ای دارد، گفت: مقامات ارشد کشورمان تا جایی که امکان داشت درباره علل حادثه صحبت کردند و تنویر افکار عمومی داشتند. متاسفانه جامعه ایران از فقر رسانه‌ای رنج می‌برد و رسانه‌های معاند از این موضوع به‌شدت سوءاستفاده می‌کنند.
خبرنگار: علیرضا همتی بهار
نظر شما