به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، خزر یا کاسپین را که می‌شناسید، همان مقصد همیشگی پایتخت‌نشین‌ها برای تعطیلات آخر هفته، همان بزرگترین دریاچه جهان که باقی مانده از اقیانوسی باستانی است، همان آبی بالای نقشه گربه ایران حالا زمزمه‌هایی از حال ناخوشش به گوش می‌رسد.

دهه ۶۰ تراز آب دریای خزر به حدی بالا آمد که وزارت کشور به ناچار موج شکن‌هایی را کنار ساحل با سنگ چینه‌های فروان ایجاد کرد که در حال حاضر به خاطر پسروی آب خزر همه آن سواحل به پارکینگ ماشین تبدیل شد و سنگ‌ها بیرون از دریا ماندند.

بارزترین عواقب این اتفاق را در خلیج گرگان دیدیم. خلیج گرگان تالابی ساحلی و دریایی است که از طریق سه کانال چاپاقلی، آشوراده و خوزینی ارتباط آن با دریای خزر برقرار می‌شد به عبارتی آب موجود در خلیج گرگان از طریق دریا تامین می‌شد و بخشی از حق آبه خلیج هم از محل بارندگی‌هایی بود که در حوضه خلیج گرگان از طریق رودخانه‌هایی مانند قره سو وارد می‌شد. حالا کاهش تراز آب دریا باعث شده تا این ارتباط کمرنگ‌تر شده و نگرانی برای خشک شدن آن افزایش پیدا کند.

آب دریا چقدر پسروی کرده؟

احمد رضا لاهیجان‌زاده معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست، گفته که در سه سال اخیر، پسروی آب دریا به شدت افزایش یافته به گونه‌ای که این رقم ۲۰ سانتی متر در سال گزارش شده است.

بنا به گفته سیده معصومه بنی‌هاشمی، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر، آخرین گزارشی که در خرداد امسال تهیه شده، تداوم روند کاهش سطح آب دریای خزر را که از سال ۱۳۷۵ شروع شده تأیید می‌کند. این گزارش نشان می‌دهد که سطح آب دریای خزر حدود ۲ متر کاهش از سال ۱۳۷۵ تا کنون یافته که در سواحل مختلف شدت و حدت آن متفاوت است.

ناهماهنگی درباره رودخانه‌های شمال دریا به‌خصوص ولگا در روسیه دیده می‌شود؛ زیرا میزان بارش‌ها در آن‌ها افزایش داشته اما میزان آب‌دهی به دریا کاهشی است. آنچه زمینه نگرانی نخبگان محیط زیست را فراهم کرد، بهم خوردگی "بیلان" آب دریای خزر است که به علت احداث سدهای متعدد بر روی رودخانه ولگا که به تنهایی حدود ۸۴ درصد آب دریای خزر را تامین می‌کند، ایجاد شده است.

محمد درویش فعال محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز درباره وضعیت دریای خزر(کاسپین) گفت: چند سال است که سطح آب دریای خزر درحال کاهش بوده و در ۲ سال اخیر ۶۰ سانتی متر عقب‌نشینی داشته است. این موضوع در محدوده قزاقستان وخیم‌تر از دیگر کشورها است و دولت این کشور چندین ماه است که نسبت به وضعیت خزر هشدار می‌دهد.

وی افزود: ادامه روند کاهش آب سطح دریای خزر می‌تواند باعث به وجود آمدن کانون جدید بحرانی فرسایش بادی در منطقه شود. درواقع اتفاقی که در ابعاد کوچک‌تر در خلیج گرگان ایران رخ داده امروز در مقیاسی بسیار بزرگ‌تر در قزاقستان درحال رخ دادن است.

درویش عنوان کرد: کشورهای منطقه باید برای حل این مشکل دور هم جمع شوند و راهکاری پیدا کنند. درغیر این صورت با ادامه روند فعلی در کمتر از ۱۰ سال آینده نیمی از دریای خزر را از دست می‌دهیم و بخش بزرگی از خزر که ارتفاعی کمتر از ۳۰ متر داشته و در مناطق شمالی خزر قرار دارد، موجودیت خود را از دست داده و فاجعه‌ای به مراتب بزرگ‌تر از دریاچه آرال یا ارومیه رخ می‌هد.

وی ادامه داد: مهم‌ترین عامل تاب‌آوری دریای خزر رودخانه ولگا است. روسیه در برحه‌ای ورودی آب رودخانه ولگا به خزر را بست و این در طی چند میلیون سال گذشته بی‌سابقه بود که آبی از ولگا وارد خزر نشود. اگر این موضوع تکرار شود با فاجعه بزرگ محیط زیستی نه فقط برای کشورهای هم‌جوار بلکه در بخش قابل توجهی از آسیا، اروپا و خاورمیانه مواجه خواهیم بود.

خزر خشک شود چه اتفاقی می‌افتد؟

فعال محیط زیست درباره تبعات خشک شدن خزر عنوان کرد: با خشک شدن خزر تفاوت دمای شب و روز افزایش پیدا کرده و نیاز آبی اقلام زراعی در منطقه بیشتر می‌شود. با خشک شدن خزر جنگل‌های هیرکانی به سمت خشک شدن می‌روند و چشمه‌های تولید گرد و خاک افزایش پیدا خواهند کرد. فرایند فتوسنتز در گونه‌های گیاهی مختل شده و سرطان خون افزایش پیدا می‌کند.

درویش توضیح داد: همه آبی که از سوی چهار کشور هم‌جوار خزر وارد این دریا می‌شود به ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال نمی‌رسد و همه کشورها با طرح‌های متعدد شیرین‌سازی و انتقال آب اجازه ورود آب به خزر را نمی‌دهند که تمام این‌ها روی دریای کاسپین تاثیر می‌گذارد اما اصلی‌ترین منبع آب این دریا رودخانه ولگا است.

با این حال وادیم نی بنیانگذار جنبش اکولوژیکی «نجات دریای خزر» (Save The Caspian Sea) نظر دیگری دارد، او می‌گوید: مشکل کنونی دریای خزر فقط برداشت آب نیست. وی هشدار داد که دریای خزر با بحران اقلیمی، زیست محیطی و اقتصادی مواجه است. سطح آب دریای خزر در ۲۰ سال گذشته ۲ متر کاهش یافته است و ممکن است قسمت شمالی دریا به ویژه سمت کم عمق در قزاقستان را از دست بدهیم.

به گزارش ایسکانیوز، دریای خزر با داشتن خطوط ساحلی در پنج کشور به عنوان بزرگترین «دریاچه بسته» جهان شناخته می‌شود. این دریا با وسعت تقریبی ۳۷۰ هزار کیلومتر مربع بین قزاقستان، آذربایجان، روسیه، ترکمنستان و ایران واقع است. دریای خزر ۶ میلیون سال پیش بخشی از اقیانوس باستانی «پاراتتیس» بوده و امروزه دریایی «اسرارآمیز» است که ویژگی‌های طبیعی آن به طور کامل بررسی نشده است.

اگرچه این دریا که نزدیک به ۱۳۰ رودخانه به آن می‌ریزند، یک دریای واحد است اما بین بخش شمالی و جنوبی آن تفاوت وجود دارد. به عنوان مثال در قسمت شمالی دریای خزر شوری آب کمتر است و عمق متوسط آن از پنج متر بیشتر نمی‌شود در حالی که در قسمت جنوبی آن آب شورتر است و عمق آن تا ۱۰۲۵ متر می‌رسد.

دریای خزر که برای اکوسیستم جهانی حائز اهمیت است با ذخایر غنی نفتی خود نیز توجهات را به خود جلب می‌کند. مجموع ذخایر نفتی این دریا ۴۸ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود و در سطح بین‌المللی به عنوان «دریای انرژی» شناخته می‌شود. لذا دریای خزر برای کشورهای واردکننده نفت آن و همچنین به دلیل نقش کلیدی که در اقتصاد کشورهای ساحلی ایفا می‌کند از اهمیت استراتژیک برخوردار است و تاثیرات بیولوژیکی که خشک شدن آن بر جوامع پیرامون دارد، لزوم توجه به وضعیت آن را بیش از پیش آشکار می‌کند.