به گزارش خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز، عزاداری و مرثیه‌سرایی در رثای آزاد مردان تاریخ از سال‌های دورِ افسانه‌ها و عزا بر مرگ سیاوش تا اسلام و اقامه ماتم بر شهدای دشت کربلا در فرهنگ و تاریخ ایرانیان سابقه‌ای طولانی دارد؛ دهه اول محرم، اما بیشتر از هر زمان دیگری حال و هوای خاصی در میان شیعیان به‌وجود می‌آورد و بدون شک آنچه که در این ایام بسیار ارزشمند است توجه به نمادها و آیین‌هاست چراکه بررسی رسوم در محرم خود به نوعی مردم‌شناسی و دین‌شناسی است و به دلیل ارزش بالای آن، در جامعه دینی اهمیت دارد؛ این دهه فرصت مناسبی است تا به مهم‌ترین نمادها و معانی در این آیین دیرینه نگاهی داشته باشیم.
بیشتر بخوانید:
نگاهی به مراسم عزاداری دهه محرّم / کرب‌زنی؛ آئینی برای همنوایی با امام حسین(ع) + فیلم
در این میان یکی از مراسمی که شهرتی جهانی دارد و آشنایی با آن خالی از لطف نیست، مراسم نخل‌گردانی یزدی‌هاست.
نخل گردانی مراسمی باشکوه است که مردم برخی از مناطق کشورمان، به‌عنوان تشییع پیکر مقدس امام حسین (ع) در روز عاشورا برگزار می‌کنند. نخل اتاقکی شبیه تابوت است که با پارچه سیاه و انواع شال‌های رنگی آن را می‌آرایند و توسط مردم حمل می‌شود. در واقع نخل، نمادی از تابوت و سوگواری محرم در ایران است. بقیه روزهای سال نخل‌ها را مقابل یا داخل حسینیه‌ها و مساجد نگهداری می‌کنند.
مراسم نخل گردانی بیشتر در شهرها و روستاهای اطراف منطقه کویر مرکزی ایران رواج دارد، از جمله شهرهای جنوب خراسان، سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان و نائین. بیشترین و معروف‌ترین نخل‌های ایران در استان یزد دیده می‌شوند.
بسیاری عزاداری محرم در یزد را با نخل‌گردانی می‌شناسند و این مراسم شهرت جهانی دارد. گردشگران بسیاری، خود را برای دیدن این مراسم به شهرهای یزد می‌رسانند. نخل در گویش یزدی، گاهی «نقل» نامیده می‌شود.
نخل محرم چرا شبیه درخت سرو است و اندامی سرو گونه دارد؟
در تفکر اسلامی، شهدا گرچه کشته شده‌اند، اما حیات دارند و انسان‌های راست‌کرداری هستند که ظفر و شادی واقعی را از آن خود کرده‌اند؛ بنابراین نخل که در نمادشناسی درختان در باغ ایرانی، نمادی از شادی، ظفر، انسان راست‌کردار و درخت حیات است. نام مناسبی برای پیکره چوبینی است که نماد تابوت شهدا است. همچنین در نمادشناسی درختان در باغ ایرانی، سرو نمادی از مرگ و جنازه است و در اینجا نیز به صورت نمادی از پایان زندگی مادی شهدا به کار رفته است؛ بنابراین سرو و نخل نه تنها تشابه مفهومی با هم ندارند؛ بلکه از حیث نمادشناسی درختان در باغ ایرانی، دارای مفاهیم کاملاً متضاد نیز می‌باشند، در ادبیات فارسی، قد و قامت رعنا به سرو تشبیه شده و عبارت قد همچون سرو بارها در اشعار و ادبیات فارسی مشاهده می‌شود.
علاوه بر جنبه نمادین سرو، حضور آن به گونه‌ای دیگر نیز در نخل‌های محرم نمود یافته است و آن استفاده از تندیس سرو در آذین بندی سنتی نخل‌ها است؛ نام این تندیس‌ها نیز سرو است و آنرا مانند درخت سرو به صورت سبز رنگ می‌سازند؛ بنابراین حضور سرو به عنوان عنصری نمادین و منظرین در مراسم نخل‌گردانی به عنوان مراسمی پرمحتوا، اصیل و باشکوه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اتاقک سیاه‌پوش در این مراسم هیچ شباهت و ارتباطی با درخت نخل یا خرما ندارد و در علت نامگذاری آن نظرات مختلفی وجود دارد؛ استفاده از واژه نخل و اطلاق این عنوان بر رسم تابوتگردانی امام سوم شیعیان، به دوره صفوی بازمیگردد؛ نخل در لغت به معنای درخت خرما است و علت نامگذاری نخل عزا به نام این درخت به طور دقیق مشخص نیست، شاید مهم‌ترین علت رواج این نام و رسم، این باشد که در روایات و باورهای مردم، پیکر امام حسین (ع)، بر روی شاخه‌های درخت خرما به سمت محل دفن، حمل شده است. دومین دلیل این است که این که اشکال قدیمی نخل را از چوب و برگ درخت خرما میساختند البته همچنین احتمال دارد نخل عزا به سبب تقدس و حرمت درخت خرما در فرهنگ ایران نخل نامیده شده است.
این مراسم با تشریفاتی کم و بیش شبیه به امروز در دوره صفویه در مناطق مرکزی و کویری ایران، رواج داشته است. برخی از پژوهشگران، آیین نخل‌گردانی را از بدعت‌های حکومت صفویه می‌دانند. قربانی کردن گوسفند، دود کردن اسفند، سینه زنی، نوحه خوانی و... از آیین‌های جانبی این مراسم بزرگ و سنتی است؛ در اجرای این مراسم باشکوه تقسیم کار جالبی وجود دارد که در برخی شهرها این سنت هنوز به دقت انجام می‌شود به گونه‌ای که بلند کردن هر پایه‌ی نخل، مخصوص صنف، طایفه، یا اهل محل خاصی بوده و کسی حق سرپیچی از آن موازین را نداشته و معمولا این حق موروثی بوده است. مثلا در نصرآباد پیشکوه یزد، هنگام برداشتن نخل، هر پایه مخصوص صنف‌های نجار، آهنگر، قصاب، دباغ، سرّاج، میرآب و افراد دیگر بوده و امروزه نیز این رسم تا حدودی در این محله و همچنین میبد و تفت و برخی نقاط دیگر پابرجا است.
داستان هر یک از اجزای نخل
تمامی وسایل و عناصری که در ساخت نخل و مراسم نخل گردانی به‌کار می‌روند، نمادی از یک فرد خاص و جریان‌های حادثه کربلا هستند. این نمادها عبارتند از:
- چوب نخل، نماد پیکر سیدالشهدا (ع)
- سیاه‌پوش کردن، نمادی از پارچه سیاه روی پیکر آن حضرت است
- شمشیر و نیزه‌ها، نماد تیر و نیزه‌هایی است که بر بدن امام حسین (ع) اصابت کردند
- سرو نخل، نمادی قد و قامت علی اکبر (ع)
- آیینه، نماد نور وجود مبارک امام حسین (ع)
- علم‌هایی بسته شده روی نخل، نماد علمدار امام حسین (ع)
- پارچه‌های زینتی که بر نخل می‌بندند، نشان‌گر حجله حضرت قاسم (ع)
- زنگ‌هایی که در زمان‌های گذشته به نخل می‌بستند، به‌عنوان زنگ کاروان امام حسین (ع)
- عزادارانی که نخل را بر می‌دارند، نماد تشییع‌کنندگان پیکر آن حضرت
- سرطوق بالای نخل، نماد کاکُل علی اکبر (ع)
اما باید به این نکته نیز اشاره کرد که تمام مراسم عزاداری در یزد به نخل‌گردانی محدود نمی‌شود. سوگواری و عزاداری در حسینیه‌های معروف این شهر همراه با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی بخشی از این مراسم است. از دیگر آیین‌های روزهای محرم در یزد می‌توان به تعزیه‌خوانی، جغجغه‌زنی، کتل بستن و دسته سقا اشاره کرد.
انتهای پیام/
نظر شما