رودکی پدر شعر و ادب فارسی / شاعر نابینایی که چنگ می‌نواخت

رودکی شاعر استاد قرن ۴ است که او را به سبب مقام بلندش در شاعری و به علت پیشوایی پارسی‌گویان و آغاز کردن بسیاری از انواع اشعار پارسی لقب پدر شعر فارسی و استاد شاعران جهان داده‌اند.

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز، امروز ۴ آذر سالروز رودکی پدر شعر فارسی است. رودکی نخستین شاعر بزرگ فارسی زبان است که به دلیل ابداعاتش در شعر، او را پدر شعر فارسی می دانند. این شاعر بزرگ ایرانی در طول زندگی ارزشمندش آثار فراوانی از خود بر جای گذاشت.

این شاعر بزرگ ایرانی در طول زندگی ارزشمندش آثار فراوانی از خود بر جای گذاشت. شاعران پس از رودکی از سبک شعر سرودن او پیروی می‌کردند چرا که این شاعر بلندآوازه در فنون سخن و انواع شعر مهارتی خاص داشت و با احیای شعر فارسی، رهگشای شاعران پس از خود بود، به طوریکه در میان شاعران و سخنوران به استاد و سلطان شاعران معروف شده است. در این بخش از فرهنگ و هنر نمناک شما را اندکی با زندگینامه این شاعر توانا آشنا خواهیم نمود.

نام او عبدالله جعفر بن محمد رودکی است که در روستای بنجُ یکی از روستاهای رودک، از سمرقند به دنیا آمد. در مورد سال تولد رودکی و دوران زندگی او اطلاعات دقیقی در دست نیست. تنها می‌توان گفت که در ۸ سالگی قرآن آموخت و آن را از بر کرد و از همان هنگام به شاعری پرداخت.

برخی می گویند در مدرسه‌های سمرقند درس خوانده است. آنچه آشکار است، وی شاعری دانش آموخته بود و تسلط او بر واژگان فارسی چندان است که هر فرهنگ‌نامه‌ای از شعر او گواه می‌آورد.

رودکی در همان آغاز جوانی به دعوت بلعمی وزیر دانش دوست سامانیان به دربار سامانیان راه یافته بود و شاعر ندیم نصربن احمد بن اسماعیل یکی از مقتدر ترین پادشاهان سامانیان شده بود.

مرکز حکومت سامانیان بخارا بود که در آن روزها این شهر به خاطر اقتدار حکومت سامانیان در میان شهرهای دیگر اهمیت ویژه‌ای داشت. رودکی به خاطر نزدیکی به امیر نصربن احمدبن اسماعیل دارای مال و ثروت زیادی شده و و پاداش های زیادی از این پادشاه دریافت کرده بود.

از هم عصران رودکی، منجیک ترمذی (نیمه دوم سده چهارم) و پس از او فرخی (۴۲۹ ق) استاد موسیقی زمانه خویش بودند. شاعران، معمولاً قصیده هایشان را با ساز و در یکی از پرده‌های موسیقی می‌خواندند. هرکس که صدایی خوش نداشت یا موسیقی نمی‌دانست، از راوی می خواست تا شعرش را در حضور ممدوح بخواند. رودکی، شعرش را با ساز می‌خواند.

رفته‌رفته آوازه رودکی به دربار سامانیان رسید و نصربن احمد سامانی (۳۰۱ ـ ۳۳۱ ق) او را به دربار فراخواند. برخی بر این گمانند که او پیش از نصربن احمد به دربار سامانیان رفته بود، در آنجا بزرگ‌ترین شاعر دربار سامانی شد. در آن روزگار در محیط ادبی، علمی، اقتصادی و اجتماعی فرارود، آن چنان تحولی شگرف روی داده بود که دانش‌پژوهان، آن دوره را دوران نوزایی (رسانس) ایرانی می‌نامند.

بر بستر چنین زمینه مناسب اقتصادی، اجتماعی و برپایه دانش دوستی برخی از پادشاهان سامانی، همچنین با تلاش و خردمندی وزیرانی دانشمند و کاردان چون ابوالفضل بلعمی (۳۳۰ ق) و ابوعلی محمد جیهانی (۳۳۳ ق)، بخارا به صورت مرکز بزرگ علمی، ادبی و فرهنگی درآمد.

رودکی

دربار سامانیان، محیط گرم بحث و برخورد اندیشه شد و شاعران و فرهنگمداران از راه‌های دور و نزدیک به آنجا روی می آوردند.

رودکی را نخستین شاعر بزرگ پارسی‌گوی و پدر شعر پارسی می‌دانند به این دلیل که تا پیش از وی کسی دیوان شعر نداشته‌است و این از نوشته‌های ایرانی عربی‌نویسِ هم‌عصرِ رودکی- ابوحاتم رازی- مسجل می‌شود. ریچارد فرای عقیده دارد که رودکی در تغییر خط از خط پهلوی به خط فارسی نقش داشته‌است. از تمام آثار رودکی که گفته می‌شود بیش از یک میلیون و سیصد هزار بیت و نیز شش مثنوی بوده‌، فقط ابیاتی پراکنده به همراه چند قصیده، غزل و رباعی باقی مانده‌است. تعداد ابیات باقی‌مانده از رودکی را ۱۰۴۷ بیت گزارش می‌کنند.

هم‌عصران رودکی

منجیک ترمذی (نیمه دوم سده چهارم) و پس از او فرخی (۴۲۹ ق) از هم عصران رودکی و استاد موسیقی دوران خود بودند. همه شاعران در آن زمان اشعار خود را با ساز و موسیقی می خواندند. رودکی، نیز شعرش را با ساز می خواند به همین دلیل عده ای می گویند چون رودکی (رود) می نواخت به او رودکی می گفتند اما اگر چنین بود باید به او رودی می گفتند نه رودکی.

علت نام رودکی

در مورد نام رودکی برخی افراد بر این عقیده اند که چون او در روستای رودک به دنیا آمد نام او را رودکی گذاشتند.

بینایی یا نابینایی رودکی

آن چه در زندگی شاعر حائز اهمیت است وضعیت بینایی اوست که بسیاری معتقدند که رودکی کور مادر زاد بوده است که این مطلب نمی‌تواند صحت داشته باشد زیرا که در اشعار این پدر شعر فارسی آن چنان طبیعت وصف شده و رنگ‌های مختلف به تفکیک آورده شده که از کسانی که چشم داشته باشند هم بعید است، چه برسد به یک شخص نابینا.

اما در این که رودکی در اواخر عمر خود نابینا شده شکی نیست. زیرا خود شاعر نیز در پیری به نابینایی خود اشاره کرده است. ولی اشعار دیگری دارد که دلالت بر بینایی او در جوانی دارد.

رودکی در نواختن چنگ مهارت داشته. این از اشعار به جا مانده و منتسب به او (رودکی چنگ برگرفت و نواخت ...) و اشارات دیگران (نظامی عروضی در چهارمقاله به این مسئله اشاره کرده است) مشخص می‌شود.

رودکی

شاعری رودکی

رودکی در بسیاری از موارد از اولین‌ها در ادبیات پارسی است. او آثار بسیاری را خلق کرد که متاسفانه جز پاره‌ای از آنها بدستمان نرسیده‌ است.

شمس قیس رازی در کتاب المعجم فی معاییر اشعار عجم خود رودکی را آفرینندهٔ دوبیتی دانسته و آغاز شاعری رودکی را از آنجا می داند که وی صدای شادی کودکی که درحال گردو بازی کردن بود را می‌شنود که از فرط شادی بابت هنر بازی خود زبان شاعری وی گشوده شده و با کلامی آهنگین می‌گوید: «غلتان غلتان همی رود تا بن گو».

دولتشاه سمرقندی (قرن نهم) در تذکرهٔ معروف خود آن کودک را پسر یعقوب لیث سر سلسلهٔ صفاریان می‌داند. و شاعر با شنیدن آهنگ این کلام تحت تاثیر قرار گرفته و به خانه می رود و بر همان وزن به شاعری می‌پردازد. از آنجا که اشعارش در دوبیت بودند به دوبیتی یا رباعی معروف می‌شوند. رودکی  را مبتکر قالب رباعی دانسته‌اند.

مضامین شعر رودکی

عمده مضامینی که رودکی در قصاید خود استفاده می کرده عبارتند از: وصف طبیعت، مدح، مضامین خمری و تغزلی، حسب حال و مرثیه رودکی نخستین شاعری است که رباعیات ار او دیده می‌شود ولی چنان که پیداست در سروده‌های شاعران هم عصر رودکی نیز رباعی‌هایی دیده می شود مثنوی از دیگر قالب‌هایی است که به سبب قدمتی که دارد نمونه هایش را می‌توان در شعر رودکی مشاهده کرد.

این قالب رایج‌ترین قالب شعری در زمان سامانی است از مثنوی‌های رودکی، یکی کلیله و دمنه منظوم و دیگری سندبادنامه و آفتاب‌نامه است غزل نیز یکی دیگر از قالب های شعری به‌کار رفته توسط رودکی می‌باشد.

ویژگی مدایح رودکی

سادگی تعبیر و عدم اغراق زیاد و گرایش به مایه‌هایی از واقعیت در ستایش است من آنچه مدح تو گویم درست باشد و راست مرا به کار نیاید سریشم و کیلا مادرمی در ستایش ابوجعفر مشهورترین سروده ستایشی رودکی است.

تقدیر از رودکی در سازمان ملل متحد

رودکی به عنوان پدر شعر کلاسیک فارسی از جایگاه ممتازی در جهان برخوردار است. اشعار غنایی و تعلیمی وی راه را بر بزرگان زیادی بازکرده است و از این رو همواره آیین‌های پاسداشت مختلفی برای این شاعر پارسی زبان برگزار می‌شود.

در یکی از این آیین‌ها که در سال ۲۰۰۸ به میزبانی سازمان ملل متحد برگزار شد بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد درباره شاعری رودکی در حضور جمع کثیری از سرشناسان علمی فرهنگی جهان، نمایندگان یونسکو و سفیران کشورهای مختلف گفت : «اشعار رودکی می‌تواند مبنای اتحاد جهانی قرار بگیرد چرا که رودکی شاعر خوبی ها و عدالت بود». یونسکو هرساله از کشورهای عضو خود درخواست می‌کند تا در هر مناسبتی نام بزرگان فرهنگ و ادب خود را ارائه دهند تا جهت بزرگداشت و برگزاری کنگره های مربوطه اقدام به‌عمل آید.

مضامین غزلی، یکی دیگر از معانی شعر رودکی است. تغزل‌های رودکی لطیف و برخوردار از سادگی و در عین حال ایجاز است. نکته قابل توجه آن است که رودکی در بعضی از تغزل‌های خود رگه‌هایی از جهان‌بینی خود را گنجانده است توصیف نیز از جمله مهم‌ترین مضامین شعر رودکی است مضامین خمری نیز در شعر رودکی جایگاه خاصی دارند.

گفته می‌شود، رودکی اولین شخصی است که اشعاری در مرثیه اشخاص از او باقی است. زهد و پند از مضامین دیگر شعر رودکی است.

انتهای پیام/

کد خبر: 1164938

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • 0 + 0 =