به گزارش خبرنگار استانی ایسکانیوز از کرمان؛ شهر کرمان به عنوان یکی از کانون‌های تاریخی و جمعیتی جنوب شرق کشور، دارای بافت‌های فرسوده گسترده‌ای است که علاوه بر فرسودگی کالبدی، با معضل تراکم بالای جمعیت و در نتیجه، چالش‌های جدی در خدمات‌رسانی و مدیریت بحران مواجه هستند. این مناطق به دلیل قرارگیری بر روی گسل‌های فعال و ریسک بالای زلزله، همواره نیازمند توجه ویژه در برنامه‌ریزی‌های شهری بوده‌اند. برای تحلیل دقیق آماری و کالبدی این بافت‌ها، با کاوه صمدی، پژوهشگر ارشد تحلیل فضایی و مهندسی زلزله در مرکز ملی مدیریت بحران به گفتگو نشستیم.

صمدی در ابتدای گفتگو تصریح کرد: بافت‌های فرسوده در شهر کرمان، صرفاً مجموعه‌ای از ساختمان‌های قدیمی نیستند، بلکه یک نظام اجتماعی-کالبدی پیچیده هستند که بافت تاریخی و هویت شهر را نمایندگی می‌کنند. اما از منظر آماری و مهندسی، این بافت‌ها دارای شاخص‌هایی هستند که آن‌ها را به بالاترین نقاط ریسک‌پذیر شهر تبدیل می‌کند. اولین شاخص، تراکم جمعیتی بسیار بالاتر از میانگین شهری است. این تراکم، اغلب به دلیل مهاجرت‌های درون‌استانی و قیمت پایین‌تر مسکن، در این بافت‌ها انباشت شده است و با توجه به ساختار شبکه‌ای و دسترسی‌های محدود، خروج اضطراری جمعیت در زمان بحران را عملاً غیرممکن می‌سازد. او افزود: آمارها نشان می‌دهند که در بسیاری از محلات قدیمی کرمان، نسبت تعداد خانوار به مساحت زیرساخت خدماتی (مانند فضای درمانی، آموزشی یا امدادی)، چندین برابر نقاط جدید شهر است که این عدم تناسب، به معنای فشار مضاعف بر شریان‌های حیاتی شهری و خدمات‌رسانی ضعیف است.

پژوهشگر ارشد تحلیل فضایی، چالش اصلی بافت‌های فرسوده کرمان را ترکیب این تراکم جمعیتی با ریسک لرزه‌ای بالا دانست و اظهار داشت: بخش عمده‌ای از ساختمان‌های موجود در این بافت‌ها، به دلیل قدمت و مصالح غیرمقاوم (غالباً خشت و گل یا مصالح بنایی فاقد اسکلت)، فاقد تاب‌آوری در برابر زلزله‌های متوسط تا بزرگ هستند. در صورت وقوع یک رخداد لرزه‌ای، میزان تلفات جانی و مالی در این مناطق، به‌طور نمایی (نمودار رشد) از سایر نقاط شهر بیشتر خواهد بود. وی ادامه داد: از منظر آماری، در بسیاری از معابر این بافت‌ها، عرض معبر استاندارد برای تردد خودروهای امدادی نظیر آمبولانس و آتش‌نشانی رعایت نشده است و در نتیجه، پس از وقوع حادثه، دسترسی نیروهای امدادی به افراد محبوس یا مصدوم، عملاً با تأخیر جدی و غیرقابل جبرانی مواجه می‌شود. این تراکم کالبدی و جمعیتی، خدمات‌رسانی در شرایط عادی را به یک چالش روزمره تبدیل می‌کند و در شرایط بحران، آن را به فاجعه می‌کشاند.

صمدی در مورد تأثیر این ساختار بر خدمات‌رسانی روزمره، به چالش‌های زیرساختی اشاره کرد و گفت: تراکم جمعیت بالا در بافت‌های فرسوده، باعث فرسودگی سریع‌تر و فشار بیش از حد بر شبکه‌های زیرزمینی آب، برق و گاز شده است. در بسیاری از این مناطق، شبکه آب‌رسانی به دلیل قدمت و انشعابات غیرمجاز، دارای هدررفت بالایی است و شبکه برق نیز به‌شدت مستعد قطعی و آسیب‌پذیری در برابر حوادث کوچک است. علاوه بر این، کمبود سرانه فضای سبز و فضاهای عمومی در این مناطق، نه تنها کیفیت زندگی را کاهش داده، بلکه فضایی برای ایجاد ایستگاه‌های اضطراری موقت در زمان بحران را نیز از بین برده است.

وی افزود: از منظر اجتماعی نیز، تراکم جمعیتی و فقر زیرساختی، به کاهش سرمایه اجتماعی و افزایش آسیب‌های اجتماعی منجر می‌شود. خدمات فرهنگی، آموزشی و بهداشتی در این مناطق به دلیل محدودیت فضا و بودجه، اغلب در پایین‌ترین سطح کیفی ارائه می‌شوند و این امر یک چرخه بازتولید فقر و محرومیت را در شهر کرمان تقویت می‌کند. لذا، بازآفرینی بافت‌های فرسوده، نه فقط یک پروژه عمرانی، بلکه یک عملیات نجات اجتماعی-بحرانی است.

صمدی در پایان به ارائه راهکارهایی برای کاهش ریسک در بافت‌های فرسوده شهر کرمان پرداخت و گفت: اولین راهکار، تخصیص هدفمند تسهیلات نوسازی و بازآفرینی با تمرکز بر تأمین معیشت موقت ساکنان است. تجربه نشان داده که عدم توانایی مالی ساکنان برای جابه‌جایی موقت، بزرگترین مانع در نوسازی است و دولت باید با بسته‌های حمایتی هدفمند، این مانع را برطرف کند. وی تأکید کرد: دوم، از منظر مهندسی زلزله، باید با استفاده از فناوری‌های نوین تحلیل فضایی (مانند GIS)، اولویت‌بندی دقیق و آماری برای تخریب و نوسازی انجام شود. نوسازی باید به گونه‌ای باشد که ضمن حفظ هویت محله، تراکم جمعیتی را در یک بازه زمانی مشخص، به استاندارد ایمنی برساند و شبکه معابر حیاتی برای دسترسی امدادی ایجاد شود.

او افزود: سومین راهکار، مشارکت فعال جامعه محلی در فرآیند بازآفرینی است. موفقیت طرح‌های بازآفرینی، در گرو پذیرش و همکاری ساکنان است. باید به جای دیکته کردن طرح‌ها، به ایجاد انگیزه‌های اقتصادی و اجتماعی در ساکنان محلات برای نوسازی بپردازیم تا این تراکم جمعیتی و کالبدی، نه یک تهدید، بلکه با نوسازی هوشمندانه به یک فرصت برای ارتقای کیفیت زندگی و ایمنی شهر تبدیل شود.

خبرنگار: زهرا اسکندری

انتهای پیام/