به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، شوراهای صنفی دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جزو مهم ترین ارکان قانونی پیگیری مشکلات امور رفاهی و صنفی دانشجویان در هر دانشگاهی هستند.
به همین منظور وزارت علوم در سال‌های گذشته دونسخه از آیین نامه فعالیت شوراهای صنفی را تدوین کرده است که اولین نسخه از آن در سال ۱۳۹۵ و بازنگری و اصلاح جزئی ان در سال ۱۴۰۱ به انجام رسید.
طبق بررسی این دو نسخه و اصلاحات صورت گرفته در نسخه دوم، مشخص است که این اصلاحات به صورت صوری بوده و چنان تغییر ساختاری واضح و معناداری که استقلال و نقش شوراها را پررنگ‌تر کند، نکرده است.
مطالعه ماده‌به‌ماده آیین‌نامه‌های مصوب ۱۳۹۵ و ۱۴۰۱ حاکی از آن است که بیش از ۹۰٪ مواد آیین‌نامه ۱۳۹۵ و ۱۴۰۱ کاملاً مشابه‌اند که در ادامه به جزیات می‌پردازیم؛
نقش کلیدی کمیته نظارت در تضمین صحت و سلامت انتخابات
کمیته نظارت بر انتخابات: در هر دو نسخه، کمیته نظارت به عنوان نهادی کلیدی مسئول صحت، سلامت و قانونمندی برگزاری انتخابات شناخته شده است. با این حال، نسخه ۱۴۰۱ با تاکید ویژه بر حضور نمایندگان حقوقی و فناوری اطلاعات، گامی مهم در جهت بهبود کیفیت نظارت برداشته است. نمایندگان حقوقی کمک می‌کنند تا فرآیندها از نظر قانونی بدون خلل اجرا شوند و نمایندگان فناوری اطلاعات، مسئولیت بررسی امنیت سامانه‌های آنلاین و اطمینان از صحت رای‌گیری الکترونیکی را بر عهده دارند.
با این وجود، نسخه ۱۴۰۱ در مورد نحوه انتخاب اعضای دانشجویی کمیته، آموزش تخصصی آنها و تضمین بی‌طرفی‌شان، مقررات روشنی ندارد. این کمبود می‌تواند باعث بروز تعارض منافع، دخالت‌های غیرمستقل یا ضعف در اجرای دقیق نظارت شود. در نتیجه، پیشنهاد می‌شود دستورالعمل‌های مشخص برای آموزش و انتخاب اعضای دانشجویی تدوین شود تا این بخش کلیدی به صورت استاندارد اداره شود.
کمیته اجرایی انتخابات: نسخه ۱۴۰۱ با اضافه کردن امکان استفاده از دانشجویان غیر داوطلب (مثلاً کارشناسان یا کارکنان دانشگاه) برای اجرای بهتر انتخابات، پیشرفت خوبی داشته است. این موضوع کمک می‌کند که بار اجرایی انتخابات کمتر به دانشجویان متقاضی بار شود و تخصص بیشتری به کار گرفته شود.
با این حال، هر دو نسخه در شرح وظایف کمیته اجرایی به‌خصوص درباره تضمین امنیت فرایندهای انتخابات مجازی، بسیار کلی هستند. نبود دستورالعمل‌های دقیق و راهکارهای فنی مشخص برای مقابله با تهدیدات سایبری، جعل آراء و اختلالات فنی، ضعف مهمی محسوب می‌شود که می‌تواند به اعتبار انتخابات آسیب بزند. این خلأ باید با تدوین پروتکل‌های امنیت سایبری، استفاده از سیستم‌های رمزگذاری و مکانیزم‌های اعتبارسنجی رای‌گیری پر شود.
فرآیند انتخابات: شفافیت در زمان‌بندی، اما خلاهای بزرگ در رسیدگی به اعتراضات و نظارت بر فضای مجازی
ثبت‌نام و بررسی صلاحیت: در هر دو نسخه، روند ثبت‌نام و بررسی صلاحیت کاندیداها تعریف شده اما نسخه ۱۴۰۱ با تعیین مهلت‌های زمانی دقیق‌تر و شفاف‌تر، روند را منظم‌تر کرده است. این شفافیت باعث می‌شود همه داوطلبان و اعضا از زمان‌بندی‌ها مطلع باشند و احتمال بروز بی‌نظمی کاهش یابد.
با این حال، هیچ یک از نسخه‌ها سازوکار روشنی برای رسیدگی به اعتراضات مربوط به رد صلاحیت ارائه نکرده‌اند و فرآیند رسیدگی به تخلفات تبلیغاتی در فضای مجازی نیز تعریف نشده است. این نقطه ضعف می‌تواند باعث عدم اعتماد دانشجویان به روند انتخابات شود، خصوصاً در شرایطی که فضای مجازی نقش پررنگی در تبلیغات دارد.
زمان‌بندی انتخابات: نسخه ۱۴۰۱ با مشخص کردن ساعات دقیق برگزاری انتخابات در مکان‌های مختلف مثل خوابگاه‌ها و بیمارستان‌ها، گام مهمی در جهت افزایش مشارکت دانشجویان برداشته است. این کار باعث می‌شود برنامه‌ریزی برای حضور رای‌دهندگان آسان‌تر شده و فرصت بیشتری برای مشارکت فراهم شود.
اما همچنان ضعف بزرگی در زمینه تضمین مشارکت برابر دانشجویان در بخش‌های جغرافیایی مختلف یا دانشجویان دارای معلولیت وجود دارد. آیین‌نامه باید راهکارهایی برای رفع موانع دسترسی، مانند فراهم آوردن امکانات فنی یا تعیین ساعت‌های منعطف‌تر ارائه دهد تا مشارکت همه دانشجویان به شکل عادلانه تامین شود.
تبلیغات: نظارت بر تبلیغات حضوری در هر دو نسخه به خوبی پیش‌بینی شده، اما نسخه ۱۴۰۱ هنوز نظارت مشخصی برای تبلیغات در فضای مجازی ندارد. این موضوع با توجه به گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی و اینترنت، یک خلا جدی است.
نبود قوانین و ضوابط شفاف برای کنترل تبلیغات آنلاین، احتمال سوءاستفاده، نشر اخبار نادرست یا فشارهای روانی در فضای مجازی را افزایش می‌دهد که ممکن است روند انتخابات را به سمت غیرشفاف شدن ببرد.
انعطاف اما بدون استانداردهای امنیتی لازم
نسخه ۱۴۰۱ به دلیل شرایط خاص جهانی مانند پاندمی کرونا، تدابیری برای برگزاری غیرحضوری جلسات مجمع دبیران پیش‌بینی کرده است. این انعطاف‌پذیری به حفظ تداوم فعالیت‌های شوراها کمک می‌کند و می‌تواند در شرایط اضطراری کاربردی باشد.
اما هنوز چارچوب دقیق و استانداردی برای تضمین صحت انتخابات و جلسات غیرحضوری وجود ندارد؛ مثلاً مشخص نشده که چه پروتکل‌هایی برای احراز هویت، جلوگیری از رای‌دهی غیرمجاز و حفاظت از داده‌ها باید رعایت شود. بدون این چارچوب‌ها، امکان بروز خطا یا تقلب در انتخابات غیرحضوری وجود دارد.
نظارت دقیق‌تر اما بدون شفافیت کافی
نسخه ۱۴۰۱ نسبت به نسخه قبلی ساختار منظم‌تر و دقیق‌تری برای رسیدگی به شکایات و اعتراضات فراهم کرده است، به ویژه با حضور هیأت نظارت مرکزی در مرحله تجدیدنظر، که به ارتقای کیفیت نظارت کمک شایانی می‌کند.
با این حال، نسخه جدید هنوز در زمینه نحوه اطلاع‌رسانی عمومی درباره نتایج بررسی شکایات و تصمیمات کمیته نظارت، شفاف نیست. نبود سازوکار اطلاع‌رسانی به موقع و شفاف می‌تواند باعث کاهش اعتماد دانشجویان و ابهام در صحت فرایندها شود. بهتر است دستورالعملی برای انتشار خلاصه‌ای از تصمیمات و روند رسیدگی، با حفظ حریم خصوصی افراد، تدوین شود تا شفافیت و اعتماد عمومی افزایش یابد.
گام رو به جلو، اما با خلأهای کلیدی
با وجود این تغییرات نسخه ۱۴۰۱ همچنان نقاط ضعف مهمی دارد. نخست، آموزش و نحوه انتخاب اعضای دانشجویی کمیته‌ها به صورت دقیق و جامع تعریف نشده است؛ نبود این آموزش‌ها می‌تواند باعث ضعف در تخصص و بی‌طرفی اعضا شود که برای اجرای منصفانه انتخابات حیاتی است.
همچنین، در حوزه انتخابات مجازی، آیین‌نامه فاقد مقررات صریح و استانداردهای امنیتی مشخصی است که بتواند سلامت و صحت رای‌گیری آنلاین را تضمین کند. این موضوع می‌تواند موجب بروز مشکلاتی مانند دستکاری آرا یا اختلال در روند رای‌گیری شود.
یکی دیگر از خلأها، فقدان ضوابط و نظارت کافی بر تبلیغات در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است؛ با توجه به گسترش استفاده از این فضاها، نبود چارچوب مشخص برای کنترل محتوا و رفتار تبلیغاتی کاندیداها ممکن است به بی‌نظمی و نابرابری در رقابت انتخاباتی منجر شود.
همچنین، فرآیند اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی درباره نتایج رسیدگی به شکایات و تخلفات در آیین‌نامه به طور واضح تعریف نشده و این موضوع می‌تواند منجر به بی‌اعتمادی در میان دانشجویان شود.
نهایتاً، هیچ دستورالعمل ویژه‌ای برای تضمین مشارکت برابر گروه‌های مختلف دانشجویی، از جمله دانشجویان با نیازهای خاص، در نظر گرفته نشده که این موضوع ممکن است عدالت و فراگیری انتخابات را تحت تاثیر قرار دهد.
راهکارهای ضروری برای ارتقای شوراهای صنفی دانشجویی
- تدوین دستورالعمل جامع آموزش اعضای دانشجویی: برای ارتقای تخصص، بی‌طرفی و مسئولیت‌پذیری اعضای کمیته‌ها، لازم است آموزش‌های تخصصی و استانداردی تدوین شود که از پیش از آغاز عضویت به آنها ارائه گردد.
- ایجاد پروتکل‌های امنیتی و فنی برای انتخابات مجازی: تعریف استانداردهای دقیق امنیتی و فنی در حوزه رای‌گیری آنلاین برای جلوگیری از تقلب، دستکاری داده‌ها و اختلالات فنی الزامی است.
- تنظیم مقررات و نظارت ویژه بر تبلیغات در فضای مجازی: با توجه به اهمیت شبکه‌های اجتماعی در تبلیغات انتخاباتی، ایجاد چارچوب‌های قانونی و سیستم‌های نظارتی منسجم جهت کنترل محتوای تبلیغات و رفتار کاندیداها ضروری است.
- الزام به انتشار عمومی نتایج شکایات و تصمیمات کمیته نظارت: با رعایت حریم خصوصی افراد، اطلاع‌رسانی شفاف درباره روند رسیدگی به شکایات و تصمیمات گرفته شده می‌تواند اعتماد عمومی را افزایش دهد.
- توجه ویژه به دانشجویان با نیازهای خاص: تدوین دستورالعمل‌ها و فراهم کردن امکانات لازم برای مشارکت برابر این گروه‌ها، مانند تسهیل دسترسی به سامانه‌های رای‌گیری یا در نظر گرفتن زمان‌بندی مناسب، باید در اولویت قرار گیرد.
- نبود استقلال ساختاری شورا
شورا تحت نظر مستقیم معاونت دانشجویی و شورای نظارت دانشگاه فعالیت می‌کند. هیچ ضمانت اجرایی برای مصوبات شورا وجود ندارد و عملاً اختیار تصمیم‌سازی ندارد. - فقدان مرجع داوری بی‌طرف
در صورت اختلاف، مرجع رسیدگی شورای نظارت همان دانشگاه است؛ تضاد منافع آشکار است و دانشجویان هیچ نهاد مستقلی برای پیگیری شکایات در اختیار ندارند. - ابهام در مرز صنفی/سیاسی
آیین‌نامه هرگونه «فعالیت سیاسی» را ممنوع می‌داند، بی‌آنکه تعریفی از آن ارائه دهد. این بند، زمینه‌ای برای تفسیر سلیقه‌ای و برخورد با شوراها فراهم کرده است. - شرایط محدودکننده برای داوطلبان
مواردی چون معدل، مشروط‌نشدن، عدم عضویت در تشکل‌ها و شرایط پیچیده برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی، دایره‌ی انتخاب را به‌شدت محدود کرده‌اند.
بازنگری آیین‌نامه در سال ۱۴۰۱، دردی از ساختار شوراهای صنفی دوا نکرده و اصلاحات شکلی آن در حد یک ویرایش اداری باقی مانده است. شورای صنفی دانشجویان، به‌عنوان نهاد نمایندگی بدنه دانشجویی، تنها زمانی می‌تواند مؤثر باشد که: استقلال اجرایی، مالی و ساختاری پیدا کند.
نهاد نظارت بی‌طرف و بیرونی برای رسیدگی به شکایات پیش‌بینی شود. بندهای محدودکننده مانند ممنوعیت فعالیت سیاسی، به‌روشنی تفسیر و بازنویسی شوند. سازوکار شفاف برای مشارکت گسترده‌تر دانشجویان در همه مقاطع فراهم شود.
شوراهای صنفی دانشجویی، نهادهایی که قرار بود صدای بی‌واسطه و حقیقی دانشجویان در دانشگاه‌ها باشند، پس از سال‌ها تلاش و دو بازنگری آیین‌نامه، همچنان در بند ساختارهای محدودکننده و استقلال ناقص گرفتار مانده‌اند.
اصلاحات ظاهری سال ۱۴۰۱ نه تنها نتوانسته‌اند نقش موثر این شوراها را پررنگ‌تر کنند، بلکه خلأهای امنیتی، عدم شفافیت در نظارت و نبود مرجع بی‌طرف، سوالات جدی درباره سلامت و عدالت انتخابات دانشجویی را به‌جا گذاشته‌اند.
آیا وقت بازطراحی واقعی ساختار و واگذاری اختیارات لازم به این نهادهای صنفی فرا نرسیده است؟ اصلاح واقعی نه در واژه‌ها، که در بازطراحی ساختار شورا بر اساس حقوق دانشجویی و استانداردهای حکمرانی دانشگاهی ممکن خواهد بود.
انتهای پیام/
نظر شما