به گزارش خبرنگار سیاسی ایسکانیوز، انتخابات شوراها که بهدلیل شهادت رئیسجمهور سیدابراهیم رئیسی و همزمانی با انتخابات ریاستجمهوری ۱۴۰۳ به تعویق افتاد، سرانجام در سال ۱۴۰۵ برگزار خواهد شد. با این حال، آنچه این دوره را از تمامی انتخابات سالهای اخیر متمایز میکند، اجرای نظام انتخاباتی تناسبی برای نخستینبار در کشور است.
بیشتر بخوانید؛
«انتخابات تناسبی»، مشارکت مردم و قدرت احزاب را تقویت میکند
در این شیوه، آرای شهروندان سهم برابر و واقعیتری در ترکیب نهایی شوراها پیدا میکند. حسین خوش اقبال فرماندار تهران در اینباره گفت: «طبق تبصره ماده ۲۵ قانون انتخابات شوراهای اسلامی، انتخابات شوراها در حوزه تهران، ری و تجریش از دوره هفتم و همچنین شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر از دوره هشتم، بهصورت تناسبی و با مشارکت احزاب قانونی و افراد مستقل برگزار میشود. لیست نامزدان شوراها باید با الزامات انتخابات تناسبی، منطبق باشد.احزابی که قصد ائتلاف دارند، باید پیش از معرفی نماینده و ثبت فهرست، مجوزهای لازم را دریافت کنند.»
برگزاری نخستین انتخاب تناسبی در کشور
تناسبی شدن انتخابات موضوعی ناگهانی یا تازهوارد در فضای سیاستگذاری کشور نیست. ایدههای «نظام تناسبی استانی–شهرستانی» و «نظام تناسبی شهرستانی» نخستینبار در سال ۱۴۰۱ و در دوره مجلس یازدهم برای اصلاح قانون انتخابات مجلس چندینبار مطرح شد؛ هرچند نمونهای از آن، یعنی طرح تناسبی استانی–شهرستانی، پیشتر نیز در مجلس دهم بررسی شده و با مخالفت شورای نگهبان روبهرو شده بود.
با این حال، اینبار مسیر طرح متفاوت پیش رفت؛ انتخاب تناسبی رسماً در قالب قانون به تصویب رسید و شورای نگهبان نیز پس از بررسیهای لازم آن را تأیید کرد. امیرابراهیم رسولی، مشاور رئیس مجلس، در این زمینه توضیح میدهد: «این مدل انتخاباتی در ایران پیشنهاد، بررسی و در نهایت بهعنوان قانون انتخابات تناسبی مجلس تصویب شد. قانون پس از بررسیهای دقیق شورای نگهبان تأیید و برای اجرا به وزارت کشور ابلاغ شده است.»
بر اساس تصمیم رسمی، انتخابات تناسبی قرار است در این دوره بهصورت آزمایشی اجرا شود و تنها شهر تهران میزبان آن خواهد بود. اسکندر مؤمنی، وزیر کشور، درباره تغییرات این دوره میگوید: «دو تحول مهم در پیش است؛ نخست، برگزاری انتخابات بهصورت تمامالکترونیکی در سراسر کشور و دوم، اجرای مدل تناسبی در شهر تهران. در دوره بعد، این مدل در شهرهای با جمعیت بیش از ۵۰۰ هزار نفر نیز اجرا خواهد شد.»
به این ترتیب، انتخابات پیشِ رو تنها در تهران و در سطح شوراهای اسلامی بهصورت تناسبی برگزار میشود. وزارت کشور اعلام کرده است که در صورت موفقیت این تجربه، این مدل به انتخابات مجلس نیز تعمیم خواهد یافت. وزیر کشور دراینباره تأکید کرده: «اگر انتخابات تناسبی در شوراهای تهران با موفقیت اجرا شود، میتوان آن را به انتخابات مجلس نیز تسری داد.»
اجرای این الگو، مانند هر اصلاح ساختاری مهم، بیمنتقد نیز نبوده است. مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، با اشاره به ایرادات احتمالی این روش اظهار کرده است: «به این مدل انتقاد داریم؛ ممکن است فردی با ۴۰ هزار رأی وارد شورا شود اما شخص دیگری با ۳۰۰ یا ۴۰۰ هزار رأی بازماند. این ایراد را مطرح کردهایم. معمولاً آزمایشها از مقیاس کوچک آغاز میشود اما این بار از یک میدان بزرگ شروع کردهاند؛ اگر مشکلی پیش بیاید، اثرش هم بزرگ خواهد بود.»
در ادامه گفتگوی ایسکانیوز با محمدصالح جوکار نماینده یزد و رئیس کمسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس شورای اسلامی را میخوانید:
در انتخابات تناسبی کسی فکر نمیکند که نمایندهای درانتخابات ندارد
جوکار درباره چرایی اجرای نظام انتخاباتی تناسبی در کشور توضیح داد و گفت: درانتخابات تناسبی کسی فکر نمیکند که نمایندهای درانتخابات ندارد. ضرورتهای اعمال این الگو از آنجا ناشی شد که در شیوههای گذشته، بخشی از جامعه احساس میکردند نمایندهای در فرایند انتخاب ندارند یا تصور میکردند رأیشان به دلیل اقلیتبودن دیده نمیشود و بنابراین انگیزهای برای مشارکت نداشتند. به همین دلیل، بحث گذار به «نظام تناسبی» در دستور کار قرار گرفت تا سهم هر طیف و جریان بهطور واقعی و بر اساس وزن سیاسیاش در ساختار نمایندگی منعکس شود.
وی افزود: در سازوکار تناسبی، هر فهرست انتخاباتی به میزان آرای بهدستآمده صاحب کرسی میشود؛ برای مثال، اگر یک فهرست ۴۰ درصد آرا را کسب کند، فهرست دیگر ۳۰ درصد و فهرست سوم ۱۰ درصد، هرکدام به میزان سهم رأی خود در مجلس یا شورا صاحب کرسی خواهند شد. به این ترتیب، حتی جریانهای کوچکتر نیز امکان حضور و اثرگذاری پیدا میکنند و هیچ گروهی حذفشده یا بیصدا تلقی نمیشود. اجرای این مدل در مرحله نخست در تهران آغاز شده و قرار است در دورههای بعدی به سایر کلانشهرها نیز تسری یابد.
جوکار با اشاره به نظامهای رایج در جهان توضیح داد: بهطور کلی در دنیا دو نوع نظام انتخاباتی وجود دارد. نخست، «نظام اکثریتی» است که سالها در کشور ما نیز اجرا شده و بر اساس آن فرد یا فهرستی که اکثریت آرا را به دست آورد، پیروز انتخابات شناخته میشود؛ چه این اکثریت بهصورت فردی باشد چه لیستی. در این مدل، معمولاً جریانهای بزرگ نقش اصلی را ایفا میکنند و امکان حضور گروههای خرد کمتر است.
وی در ادامه تأکید کرد: نوع دوم، «نظام تناسبی» است که در آن کرسیهای نمایندگی براساس درصد آرای کسبشده توزیع میشود. این روش بیش از هر چیز به دنبال بازتاب دقیقتر اراده طیفهای گوناگون جامعه در ساختار حکمرانی است. تجربه بسیاری از کشورها نشان میدهد که نظام تناسبی به افزایش مشارکت، تقویت احزاب و ارتقای کیفیت تصمیمسازی کمک میکند؛ زیرا هر رأی اگر متعلق به یک جریان کوچک باشد—در نهایت در آرایش سیاسی نهادهای نمایندگی اثرگذار خواهد بود.
جوکار خاطرنشان کرد: هدف از این اصلاح، ایجاد فضایی رقابتیتر، عادلانهتر و مبتنی بر واقعیات اجتماعی است؛ مدلی که بتواند هم تنوع سیاسی را بازتاب دهد و هم انگیزه مشارکت عمومی را افزایش دهد. بهویژه در شهرهای بزرگ که ترکیب اجتماعی و سیاسی پیچیدهتر است، این نوع نظام میتواند تصویر دقیقتری از سلیقه عمومی ارائه دهد.
اجرای انتخابات تناسبی به بالا رفتن میزان مشارکت مردم کمک میکند
رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در پاسخ به این پرسش که «نظام تناسبی چه تأثیری بر افزایش مشارکت عمومی خواهد داشت» اظهار کرد: بدون تردید، اجرای انتخابات تناسبی به بالا رفتن میزان مشارکت مردم کمک میکند. زمانی که یک عدالت انتخاباتی واقعی برقرار باشد و هر رأی بتواند در ترکیب نهایی کرسیها اثر بگذارد، طبیعی است که انگیزه حضور شهروندان در پای صندوقهای رأی افزایش مییابد.
وی توضیح داد: در مدل تناسبی، جریانها و گروههای سیاسی نقش فعالتری پیدا میکنند و دیگر این نگرانی وجود ندارد که رأی یک جریان کوچک بیاثر شود. همین موضوع موجب میشود رقابتها واقعیتر و فراگیرتر شود. علاوه بر این، احزاب موظفاند نسبت به فهرستهایی که ارائه میدهند پاسخگو باشند؛ زیرا هر میزان رأی که کسب کنند دقیقاً به همان اندازه بر جایگاهشان در نهادهای منتخب اثر خواهد گذاشت. این پاسخگویی و شفافیت بیشتر، به گفته او، در نهایت اعتماد عمومی را افزایش میدهد و زمینه مشارکت گستردهتر مردم را فراهم میکند.
اساس نظام تناسبی بر تقسیم و محاسبه دقیق آرا استوار است
نماینده یزد در پاسخ به انتقاد برخی منتقدان نظام انتخاباتی تناسبی که مدعی هستند «اگر کسی ۴۰ هزار رأی بیاورد وارد شورا میشود ولی فردی با ۴۰۰ هزار رأی وارد شورا نمیشود»، توضیح داد: این ادعا کاملاً نادرست است. اساس نظام تناسبی بر تقسیم و محاسبه دقیق آرا استوار است. : در این مدل، آرای هر حزب یا فهرست به نسبت سهم واقعی آنها در کل آرای کسبشده تقسیم میشود. به عنوان مثال، اگر از مجموع ۲۱ کرسی، یک حزب ۱۰ کرسی به دست آورد، فهرست بعدی براساس آرایی که کسب کرده است محاسبه میشود و تعداد کرسیهای آن نیز متناسب با رأیش تعیین میشود. به این ترتیب، «تناسب رأی» رعایت شده و وزن واقعی هر حزب یا جریان در شورا بهطور شفاف مشخص میشود.
نماینده یزد تأکید کرد: این سیستم تضمین میکند که هیچ حزب یا فردی به دلیل کوچک یا بزرگ بودن رأیش حذف یا بیتأثیر نشود و تمامی جریانها به میزان واقعی حمایت مردمیشان در تصمیمگیریها حضور داشته باشند.
جوکار در پاسخ به این پرسش که «آیا نظام انتخاباتی تناسبی در آینده برای انتخابات مجلس نیز به کار گرفته خواهد شد»، توضیح داد: اساس این مدل انتخاباتی مبتنی بر تجربه جهانی است و بسیاری از کشورها آن را اجرا میکنند. انتظار میرود که این روش، که قرار است برای نخستین بار در انتخابات شوراهای سال ۱۴۰۵ در تهران اجرا شود، در صورت موفقیت و تحقق اهداف مورد نظر، در دورههای بعدی انتخابات مجلس نیز بهکار گرفته شود. به بیان دیگر، اجرای آزمایشی در شوراها میتواند پیشزمینه و مدل مناسبی برای توسعه نظام تناسبی در سطح کلانتر و نهادهای قانونگذاری کشور باشد.
انتهایپیام/
خبرنگار: علیرضا همتی بهار
نظر شما