چاپ را باید یکی از بزرگ‌ ترین اختراعات بشر دانست؛ ابزاری که نه تنها مسیر دانش و فرهنگ را متحول نمود بلکه بسترسازی اصلی‌ برای انتقال اندیشه‌ها و شکل‌ گیری تمدن‌های نوین شد. روز ملی صنعت چاپ در ایران، فرصتی است مغتنم تا دوباره به جایگاه این صنعت در تاریخ، فرهنگ و اقتصاد کشور بنگریم و یادآور شویم که چه‌ قدر امروز بیش از هر زمان دیگری به نوسازی و توجه به این حوزه نیاز داریم.

اگر چه ریشه‌ های نخستین چاپ به چین و اختراع گوتنبرگ در اروپا بازمی‌گردد؛ اما ورود چاپ به ایران در دوره صفوی آغازگر فصل تازه‌ای از فرهنگ‌ سازی در این سرزمین بود. نخستین چاپخانه در تبریز دایر شد و پس از آن به تهران و شهرهای دیگر گسترش یافت. از همان زمان چاپ نه تنها یک صنعت بلکه یک ابزار تمدنی و فرهنگی به شمار می‌رفت؛ چراکه به نشر کتاب توسعهء مطبوعات و گسترش سواد عمومی کمک کرد.

امروز در ایران بیش از ۲۵۰۰ چاپخانه فعال وجود دارد که هزاران نفر در آن‌ها مشغول به کار هستند. بر اساس آمار اتحادیه‌ های صنفی گردش مالی صنعت چاپ کشور سالانه به بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد. این خود نشانگر این است که صنعت چاپ نقشی جدی در حوزه‌ های فرهنگی، آموزشی، تجاری و حتی صنعتی ایفا می‌کند.

با این وجود سهم ایران در بازار جهانی چاپ همچنان محدود است. در حالی‌که ارزش صنعت چاپ در جهان از مرز ۸۰۰ میلیارد دلار گذشته، سهم کشور ما به‌ ویژه در صادرات محصولات چاپی بسیار ناچیز است. این تفاوت، نشان می‌دهد که صنعت چاپ ایران هنوز ظرفیت‌های بالفعل فراوانی دارد.

همچنین صنعت چاپ در ایران با مشکلات گوناگونی رو به‌ رو است. کمبود ماشین‌ آلات مدرن و وابستگی شدید به واردات، هزینه‌های سنگین کاغذ و مواد اولیه و فشار تحریم‌ها سبب گشته بسیاری از چاپ خانه‌ها با توان کامل فعالیت نکنند. علاوه بر این تغییر الگوهای مصرف رسانه‌ای و گسترش رسانه‌های دیجیتال، تقاضای چاپ سنتی را کاهش داده و صنعت را ناچار به تغییر و انطباق کرده است.

در عین حال نبود حمایت‌ های کافی دولتی و عدم سیاست‌ گذاری منسجم در این حوزه، یکی دیگر از دغدغه‌های فعالان صنعت است. گاهی احساس می‌شود که چاپ، به‌رغم نقش راهبردی‌ اش در فرهنگ و اقتصاد در سایه سار فراموشی مانده و توجه جدی مسئولان را دریافت ننموده است.

اما در سطح جهانی صنعت چاپ همچنان پویاست و با فناوری‌های نوینی مانند پرینت سه‌بعدی، چاپ دیجیتال فوق سریع و چاپ‌های سبز و دوستدار محیط‌زیست، آینده‌ای نو را تجربه می‌کند. بسیاری از کشورها توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری هدفمند، چاپ را از یک صنعت سنتی به یک موتور توسعه اقتصادی تبدیل کنند.

روز ملی صنعت چاپ تنها یادآور تاریخ درخشان این حوزه نیست! بلکه فرصتی است مغتنم برای بازاندیشی در مسیر آیندهء آن. صنعت چاپ ایران نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، حمایت دولتی در تأمین مواد اولیه، آموزش نیروی انسانی متخصص و سیاست‌گذاری منسجم است. اگر امروز به این نیازها پاسخ داده شود؛ فردا روز صنعت چاپ می‌تواند نه فقط به‌ عنوان بازوی فرهنگی کشور بلکه به‌ عنوان بخشی درآمد زا و صادرات‌ محور در اقتصاد ملی درخشش کند.

صنعت چاپ در ایران صنعتی است که هم از میراث فرهنگی ما پاس بانی می‌کند و هم می‌تواند آینده‌ای تازه برای اقتصاد و فرهنگ رقم بزند؛ کافی است آن را جدی‌ تر ببینیم و به اندازه‌ای که شایسته‌ است، به آن بها دهیم.

*فعال رسانه‌ای

انتهای یادداشت/