بحرانِ آب در ایران به یک معضل جدی و پیچیده تبدیل شده است که به نظر می‌رسد در حال رسیدن به نقطه‌ای غیرقابل بازگشت باشد. کشوری که در گذشته به عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی شناخته می‌شد؛ امروز با مشکلات زیادی در تأمین آب به ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک روبه‌رو است. تغییرات اقلیمی، مدیریت ناکارآمد منابع آب و رشد بی‌رویه جمعیت، عواملی هستند که به تشدید این بحران کمک کرده‌اند.

یکی از مهم‌ترین عواملی که بحران آب در ایران را تشدید کرده، تغییرات اقلیمی جهانی است. گرمایش زمین، منجر به کاهش بارش‌ها و افزایش تبخیر آب‌های سطحی شده است. این تغییرات به خصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، مانند استان‌ های یزد، اصفهان و کرمان اثرات منفی زیادی بر منابع آبی کشور بر جای نهاده است. بارش‌های ناپایدار و متغیر، کشاورزی را به خطر انداخته و سیستم‌ های آبیاری موجود را ناکارآمد کرده است.

یکی از معضلات بزرگ ایران، استخراج بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی است. بسیاری از دشت‌های کشور به دلیل حفر چاه‌های عمیق و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، با بحران شدید کمبود آب مواجه شده‌اند. این پدیده که به «فرونشست» نیز شناخته می‌شود؛ به طور جدی در برخی از استان‌ها مانند تهران، کرج و اصفهان رخ داده و حتی باعث ایجاد شکاف‌های سطحی در زمین شده است.

دریاچه ارومیه که در گذشته یکی از بزرگ‌ ترین دریاچه‌های داخلی ایران بود؛ به دلیل برداشت‌ های بی‌رویهء آب برای کشاورزی و سوء مدیریت‌ های زیست‌ محیطی به طور کامل خشک شده است. همچنین بسیاری از رودخانه‌ها و تالاب‌های کشور نیز با کاهش چشمگیر حجم آب مواجه شده‌اند. این مشکلات نه تنها باعث کاهش منابع آب شرب مردم می‌شود؛ بلکه تأثیرات منفی زیادی بر اکوسیستم‌های محلی و تنوع زیستی نیز دارد.

کشاورزی در ایران به شدت وابسته به منابع آبی است و بحران آب تأثیرات گسترده‌ای بر این بخش از اقتصاد کشور داشته است. کاهش منابع آبی به معنای کاهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش هزینه‌ها و افزایش فشار اقتصادی بر کشاورزان است. بسیاری از محصولات کشاورزی که پیش از این در مناطق مختلف ایران تولید می‌شد، امروز دیگر قابل کشت نیستند یا به دلیل کمبود آب محصولاتی با کیفیت پایین‌تر به بازار عرضه می‌شود.

یکی از نتایج مستقیم بحران آب در ایران مهاجرت‌ های گسترده به مناطق شهری و حتی کشور های دیگر است. بسیاری از کشاورزان و ساکنان مناطق خشک به دلیل از دست دادن منابع آبی، مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند. این مهاجرت‌ ها باعث ایجاد مشکلات اجتماعی و اقتصادی در شهرهای بزرگ شده است. علاوه بر این، بحران آب می‌تواند به افزایش اختلافات اجتماعی و سیاسی دامن بزند؛ چرا که منابع آبی به یک منبع رقابت تبدیل می‌شوند.

برای مقابله با بحران آب در ایران، نیازمند یک رویکرد جامع و فراگیر هستیم. رویکردی که با مدیریت منابع آب باید همراه باشد و به شیوه‌ای پایدار و علمی انجام شود تا از برداشت‌های بی‌رویه جلوگیری شود. اصلاح الگوی کشت در کشاورزی، استفاده از فناوری‌های نوین در آبیاری و توسعه منابع آب‌های غیرمتعارف مانند تصفیه فاضلاب، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند به کاهش فشار بر منابع آب کمک کنند. علاوه بر این، افزایش آگاهی عمومی در مورد صرفه‌ جویی در مصرف آب و تغییر رفتار مصرف‌ کنندگان نیز ضروری است.

با توجه به روند های کنونی، بحران آب در ایران در آینده به یک چالش بزرگتر تبدیل خواهد شد. اگر به سرعت به مدیریت منابع آب و بهبود شیوه‌های کشاورزی و صنعتی پرداخته نشود؛ ممکن است شاهد وقوع بحران‌ های غیرقابل بازگشتی مانند خشک شدن کامل منابع آبی و از بین رفتن اکوسیستم‌ های طبیعی باشیم. بنابراین، پیشگیری از این بحران تنها در گرو همبستگی میان دولت، جامعه و نهادهای غیرانتفاعی است.

بحران آب در ایران، چالشی است که به مرز بحران غیرقابل بازگشت رسیده است. این بحران نه تنها بر اقتصاد کشور تأثیر می‌گذارد؛ بلکه زندگی میلیون‌ ها نفر را تحت تأثیر قرار داده و تنها با اقداماتی جدی و مؤثر میتوان از تشدید این بحران جلوگیری کرد و منابع آبی کشور را به وضعیت پایداری رساند.

یکی از مهم‌ ترین اقدامات برای مقابله با بحران آب، سرمایه‌گذاری در نوآوری‌ها و فناوری‌های جدید است. به عنوان مثال، استفاده از سیستم‌ های آبیاری هوشمند، تصفیه آب و استفاده مجدد از فاضلاب می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش مصرف آب داشته باشد. همچنین، باید از پژوهش‌ های علمی برای بررسی راه‌ حل‌ های جدید در مدیریت منابع آبی بهره برد. حمایت از نو کسب و کار ها و پروژه‌ های تحقیقاتی که به بهبود مدیریت منابع آب کمک می‌کنند؛ می‌تواند از اهمیت بالایی برخوردار باشد. در این راستا، دولت و نهادهای خصوصی باید همکاری بیشتری داشته باشند تا نوآوری‌های حوزه آب به مرحله عملیاتی برسد.

اگر چه بسیاری از مسئولان به مسئله بحران آب پرداخته‌اند؛ اما یکی از کمبود های بزرگ در این زمینه، عدم توجه به فرهنگ‌سازی و آموزش در سطح جامعه است. مردم باید به طور گسترده‌ ای از اهمیت حفاظت از منابع آبی آگاه شوند و یاد بگیرند که مصرف بهینه آب نه تنها یک وظیفه فردی است؛ بلکه به حفظ منابع طبیعی برای نسل‌های آینده کمک می‌کند. مدارس، رسانه‌ها و نهادهای مدنی می‌توانند نقش بسیار مهمی در آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم داشته باشند. در نهایت، اگر تغییرات در سبک زندگی و مصرف افراد ایجاد نشود؛ بحران آب به‌طور مؤثر مدیریت نخواهد شد.

فعال رسانه ای*

انتهای یادداشت/