حریم شهر قم سالهاست زیر فشار توسعههای ناهماهنگ، برداشتهای بیرویه آب و تغییر کاربریهای بدون مبنا قرار دارد؛ اما مسئله مهمتر این است که بخش قابلتوجهی از این تهدیدها نه حاصل کمبود منابع، بلکه نتیجه نبود یک راهبرد مشترک میان دستگاههایی است که هرکدام سهمی در سرنوشت حریم دارند. تجربه شهرهای موفق جهان نشان میدهد حریم، «ذخیره توسعه آینده» است؛ نه انبار مشکلاتی که باید از محدوده قانونی شهر دور نگه داشته شوند.
۱. بحران آب و ضرورت تغییر الگوی کشت
در جنوب تهران، اصفهان و کرمان، نمونههای فراوانی وجود دارد که اصرار بر شیوههای سنتی کشت، به افت شدید منابع زیرزمینی و فرونشستهای جبرانناپذیر منجر شده است. قم نیز امروز در همین مسیر قرار دارد.
راهحل روشن است:
توقف تدریجی کشتهای پرمصرف در حریم
جایگزینی با آبیاری نوین و کشت گلخانهای
همکاری مستقیم مدیریت شهری و جهاد کشاورزی برای تدوین الگوی مصرف منطقهای
تجربه کشورهایی مانند اسپانیا و ترکیه نشان داده که حرکت به سمت کشاورزی کممصرف، نهتنها منابع آب را حفظ میکند، بلکه بهرهوری اقتصادی کشاورزان را افزایش میدهد.
۲. حریم؛ مرز اداری نیست، ابزار حکمرانی شهری است
بخش زیادی از مشکل امروز قم از این تصور غلط ناشی میشود که حریم فقط محدودهای بیرون از شهر است. در واقع حریم، مهمترین «منطقه تنفس» شهر است؛ جایی که اگر بدون برنامهریزی علمی در آن بارگذاری انجام شود، در آینده شهر مجبور خواهد شد هزینههای سنگینی بپردازد.
بنابراین لازم است:
هرگونه تغییر کاربری در حریم، منوط به ارزیابی دقیق محیطزیستی و شهرسازی شود
طرح جامع شهری بهعنوان سند الزامآور توسعه، مرجع نهایی تصمیمگیری باشد
۳. پایش هوشمند؛ نخستین ابزار کنترل توسعه بیضابطه
قم برای مدیریت حریم خود، ناگزیر از حرکت به سمت ابزارهای دیجیتال است.
تصاویر ماهوارهای، دادههای پهپادی و سامانههای مکانمحور، امروز در شهرهایی مانند سئول، استانبول و دوبی به ابزار اصلی پایش تغییرات حریم تبدیل شدهاند.
اجرای چنین سامانههایی در قم میتواند:
جلوگیری از ساختوساز غیرمجاز
رصد لحظهای تغییرات اراضی
کنترل دقیق توسعه خدمات و زیرساختها
را ممکن کند.
۴. انتقال صنایع آلاینده؛ صورتمسئله پاک کردن است
سالهاست برخی مدیران تصور میکنند انتقال صنایع آلاینده به حریم، راهحل مشکل است؛ در حالی که این رویکرد تنها آلودگی را از مرکز شهر به اطراف آن منتقل میکند.
راهحل پایدار عبارت است از:
اصلاح تکنولوژی صنایع موجود
حمایت از صنایع پاک
توسعه کاربریهای کممصرف و ارزشافزا مانند گردشگری، ورزش و خدمات سلامت مبتنی بر انرژیهای نو
این مدل توسعه، در بسیاری از کشورها مانع تخریب حریم شده و ارزش اقتصادی مناطق پیرامونی را نیز افزایش داده است.
۵. ضرورت تدوین یک دستورالعمل ملی–استانی
قم برای نجات حریم خود نیازمند یک سند بالادستی مشترک میان شهر، استان و دستگاههای ملی است؛ سندی که:
حدود وظایف هر دستگاه را مشخص کند
معیارهای تغییر کاربری را روشن سازد
برای دهههای آینده نقشه راه توسعه ارائه دهد
بدون چنین سندی، حریم همچنان میدان تصمیمات متناقض خواهد ماند.
حریم قم اگر امروز با رویکردی آیندهمحور مدیریت نشود، در سالهای پیشرو تبدیل به بزرگترین چالش توسعه شهری خواهد شد.
راهحلها روشناند: اصلاح الگوی کشت، پایش هوشمند، ارتقای طرح جامع، توقف بارگذاریهای آلاینده و تدوین یک سند یکپارچه.
این مسیر شاید دشوار باشد، اما تنها راه حفظ امنیت آب، کیفیت زندگی و توسعه پایدار آینده قم است.
نظر شما