به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ زنان هندی سال‌هاست که در عرصه‌های متفاوت از واکسن گرفته تا فضا کلیشه‌های علمی را می‌شکنند و راه را برای دیگران هموار می‌کنند. تاریخ هند پر از نمونه‌هایی از دانشمندان زن است که در مؤسسات دارای مقام‌های برتر بوده‌اند و بسیاری از آنها فناوری‌های پیشرفته را نوآوری و رهبری کرده‌اند. یکی از این نمونه‌ها دکتر «تسی توماس»، که به عنوان «زن موشکی هند» نیز شناخته می‌شود، دانشمند برجسته‌ای در سازمان تحقیق و توسعه دفاعی است.

زنان دانشمند در هند نقش مهمی در توسعه اجتماعی- اقتصادی یک ملت ایفا می‌کنند. بیش از ۱۰۰ سال است که دانشمندان زن در هند قدرت خود را ثابت کرده‌اند و سهم بزرگی در رشد علمی کشور داشته‌اند.

سهم زنان در علم

طبق گزارش وزارت علوم و فناوری هند، زنان ۲۸ درصد از شرکت‌کنندگان در پروژه‌های تحقیق و توسعه (R&D) برون‌مرزی را در سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ تشکیل دادند که نسبت به سال‌ ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۱ با ۱۳ درصد رشد چشمگیری را نشان می‌دهد.

در واقع، نسبت محققان اصلی زن در تحقیق و توسعه بیش از چهار برابر افزایش یافته و از ۲۳۲ نفر در سال‌ ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۱ به ۹۴۱ نفر در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ رسیده است.

براساس این گزارش، نسبت محققان زن از ۱۳/۹ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۱۸/۷ درصد در سال ۲۰۱۸ افزایش یافته است.

زنان در STEM

گزارش‌ها نشان می‌دهد که در گذشته تعداد قابل توجهی از آزمایشگاه‌های«شورای پژوهش‌های علمی و صنعتی» فاقد دانشمندان ارشد زن بودند و این امر نشان‌دهنده روند ۲ دهه‌ای موقعیت‌های رهبری تحت سلطه مردان است. در سطوح و خوشه‌های مختلف، نسبت زنان دانشمند و کادر فنی به طور قابل توجهی پایین باقی ماند و تنها حدود ۱۸ درصد از کل دانشمندان و ۱۵ درصد از کادر فنی در آزمایشگاه‌های شورای پژوهش‌های علمی و صنعتی مورد بررسی را تشکیل می‌داد.

زنان در STEM با چالش‌های متعددی مانند عدم تعادل بین کار و خانه، تبعیض، آزار و اذیت در محل کار و نابرابری‌های مالی روبه‌رو هستند. بودجه پروژه اختصاص داده شده به زنان محقق اصلی به طور قابل توجهی کمتر از همتایان مرد آنها در شاخه‌های خاص است.

طبق گزارش کارگروه ملی زنان در علم در سال ۲۰۱۸، تنها ۱۵ درصد از نیروی کار تحقیق و توسعه هند را زنان تشکیل می‌دهند، در حالی که میانگین جهانی ۳۰ درصد است. مهم‌ترین دلیل نابرابری جنسیتی، طرز فکر غالب جنسیتی است؛ سوگیری جنسیتی از دوران نوزادی شروع می‌شود و توسط کتاب‌های دانشگاهی و هنجارهای اجتماعی تقویت می‌شود. والدین، معلمان و مؤسسات آموزشی هم اغلب در دلسرد کردن دختران از دنبال کردن علم نقش دارند.

از نقطه نظر موانع نهادی می‌توان گفت که در هند، در مقایسه با هنر و تجارت، مؤسسات کمتری برنامه‌های علمی ارائه می‌دهند و مشارکت در کنفرانس‌های علمی، مانند کنگره علوم هند، معمولاً برای زنان، به ویژه در نقش‌های برجسته، کم است.

به عنوان مثال، در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ شورای پژوهش‌های علمی و صنعتی هیچ دانشمند زنی را به خاطر مشارکت‌هایشان به رسمیت نشناخت و این در حالی است که فقط ۲۳ محقق مرد را در این بازه زمانی ثبت کرد.

ابتکارات دولت برای ترویج علم در میان زنان

دولت هند مدتی است که برنامه‌ها و ابتکاراتی را برای دسترسی زنان به آموزش و پرورش در زمینه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) و همچنین حمایت از توسعه و پیشرفت حرفه‌ای آنها آغاز کرده است. این طرح‌ها عبارتند از:

زنان در علم و مهندسی-کایران

این برنامه مشارکت زنان در حوزه علم و فناوری (S&T) را از طریق برنامه‌های مختلف توانمندسازی جنسیتی تضمین می‌کند.

زنان در مهندسی، علوم و فناوری

طرح جدید I-STEM (نقشه امکانات علمی، فناوری و مهندسی هند) به نام WEST زنان در مهندسی، علوم و فناوری یا WEST توسط دولت هند در سال ۲۰۲۲ آغاز شد. این برنامه به زنانی با پیشینه STEM خدمات ارائه می‌دهد و آنها را برای مشارکت در اکوسیستم فناوری و نوآوری توانمند می‌سازد.

سازمان تحقیق و توسعه زنان در دفاع

سازمان تحقیق و توسعه دفاعی از مشارکت‌های قابل توجه دانشمندان زن خود قدردانی کرده است. در سال ۲۰۲۳، خلاصه‌ای با عنوان «ماین آپاراجیتای» منتشر شد که شامل ۳۳ مقاله فنی و ۱۶ مقاله غیرفنی نوشته شده توسط دانشمندان زن بود و نقش آنها را در پروژه‌های مهم مختلف برجسته می‌کرد.

زنان در علوم و تحقیقات هسته‌ای

در مرکز تحقیقات اتمی «بهابها» (BARC)، دانشمندان زن گام‌های مهمی در تحقیقات هسته‌ای و زمینه‌های مرتبط برداشته‌اند. دکتر «شارمیستا دوتا چودوری»، وابسته به بخش حفاظت در برابر تشعشع و شیمی BARC، به دلیل مشارکت‌هایش در این زمینه، با دریافت جایزه تعالی زنان SERB مورد تقدیر قرار گرفت. علاوه بر این، مرکز تحقیقات اتمی بهابها در ترویج تعادل جنسیتی در تحقیقات علمی پیشرفته، پرداختن به عدم تعادل جنسیتی و خواستار مشارکت بیشتر در این زمینه، پیشگام بوده است.

گفتنی است که «بیبها چادوری» اولین فیزیکدان زن ذرات در هند بود و در واقع اولین زن هندی بود که دکتری فیزیک گرفت. او امولسیون‌های هسته‌ای عکاسی را توسعه داده بود که به طور مفید قادر به تصویربرداری و اندازه‌گیری دقیق ذرات و رویدادهای هسته‌ای پرانرژی بودند و به طور قابل توجهی زمینه فیزیک ذرات را در زمان خود پیشرفت دادند. او همچنین تحقیقاتی در مورد پرتوهای کیهانی و بارش‌های هوایی (بارش ذرات یونیزه شده هنگام ورود پرتوهای کیهانی به جو) انجام داد.

ایندین تایم می‌گوید: اگرچه مشارکت این زنان ستودنی است، اما نیاز مبرمی به مستندسازی و تجلیل جامع از دستاوردهای آنها وجود دارد. مؤسساتی مانند ISRO، DRDO و BARC گام‌هایی را در جهت فراگیری آغاز کرده‌اند، اما تلاش‌های مستمر برای اطمینان از اینکه داستان‌های این زنان پیشگام الهام‌بخش نسل‌های آینده باشد، ضروری است.

این زنان سهم قابل توجهی در پیشرفت‌های علمی و فناوری هند داشته‌اند، اغلب بدون اینکه به طور گسترده شناخته شوند. فداکاری و دستاوردهای آنها همچنان الهام‌بخش نسل‌های آینده در زمینه‌های فضا، دفاع و تحقیقات هسته‌ای است.

مشارکت زنان در برنامه‌های فضایی

هند چند سالی است که تمرکز بسیاری روی ماموریت‌های فضایی مانند «چاندرایان» یا «آگنی» داشته است و به موفقیت‌های عظیمی نیز در این زمینه دست یافته است و در این مسیر این زنان بودند که سکوهای پرتاب را ساختند و برای این کشور افتخار علمی به بار آوردند.

در عکسی سیاه و سفید که در آرشیو قدیمی «سازمان تحقیقات فضایی هند» یا ISRO پنهان شده است، گروهی از زنان با ساری‌های نخی، آرام دور یک کنسول کنترل پرتاب نشسته‌اند. هیچ تیتری از آنها نام نمی‌برد، هیچ تشویق عمومی در گوش‌هایشان زنگ نمی‌زند، فقط چشمان متمرکز و دستان ثابت آنهاست که خود را آماده می‌کنند تا تکه‌ای از هند را به فضا بفرستند.

مدت‌ها قبل از اینکه اصطلاحاتی مانند STEM بخشی از برنامه‌های درسی مدارس شود یا پنل‌های تنوع، شکاف جنسیتی در علم را مورد بحث قرار دهند، این زنان در حال ساختن ملت، معادله به معادله، خط به خط کد، بی‌صدا و درخشان بودند. در زمانی که به اکثر دختران گفته می‌شد رویاهای کوچک داشته باشند، آنها طرح‌هایی برای موشک‌ها می‌کشیدند، داده‌های هسته‌ای را رمزگشایی می‌کردند و پروتکل‌های دفاعی را می‌نوشتند.

با این حال، داستان‌های آنها هرگز به صفحات اول روزنامه‌ها راه نیافت.

مجله هفتگی «ایندین تودی» گزارش می‌دهد که امروزه، وقتی ماموریت‌هایی مانند چاندرایان یا آگنی را با افتخار ملی شایسته‌ای جشن می‌گیریم، ارزش دارد که لحظه‌ای مکث کنیم و زنانی را به یاد آوریم که سکوهای پرتاب را، گاهی به معنای واقعی کلمه، برای افتخار علمی هند ساختند. این داستان زنانی است که نه تنها باعث شدند هند رویاهای بزرگ داشته باشد، بلکه به اوج برسد.

سازمان تحقیقات فضایی هند هم‌اکنون شاهد مشارکت‌های قابل توجهی از دانشمندان زن در ماموریت‌های مختلف بوده است. به ویژه، بیش از ۱۰۰ زن نقش‌های محوری در ماموریت چاندرایان-۳ ایفا کردند و در مفهوم‌سازی، طراحی، تحقق، آزمایش و اجرای آن مشارکت داشتند.

به گزارش BBC، ۲ سال پیش، همزمان با اینکه دانشمندان هندی با موفقیت ماهواره‌ای را در مدار مریخ قرار دادند، عکسی که به سرعت در فضای مجازی پخش شد، زنانی را نشان می‌داد که ساری‌های زیبایی پوشیده بودند و گل‌هایی به موهایشان زده بودند و در سازمان تحقیقات فضایی هند در شهر جنوبی بنگلور جشن می‌گرفتند.

گزارش شد که این زنان دانشمند بودند و این عکس، کلیشه‌ای را که علم موشکی در هند یک امر مردانه است، به چالش کشید.

سازمان تحقیقات فضایی هند بعداً توضیح داد که زنانِ جشن‌گیرنده کارمندان اداری بودند، اما در ادامه افزود که چندین زن دانشمند در این ماموریت کار کرده بودند و در زمان پرتاب در اتاق کنترل حضور داشتند.

زنان دانشمند پروژه فضایی هند

یکی از این زنان دانشمند «ریتو کاریدال»، معاون مدیر عملیات، ماموریت مدارگرد مریخ بود.

خانم کاریدال در کودکی که در شهر لاکنو در شمال هند بزرگ شد، یک رصدگر مشتاق آسمان بود که همیشه در مورد اندازه ماه و دلیل افزایش و کاهش آن کنجکاو بود و همیشه از بچگی می‌خواست بداند چه چیزی در پشت فضاهای تاریک نهفته است.

او که دانشجوی علوم و عاشق فیزیک و ریاضی بود، روزنامه‌ها را برای کسب اطلاعات در مورد پروژه‌های ناسا و سازمان تحقیقات فضایی هند (ایسرو) جست‌وجو می‌کرد، بریده‌های اخبار را جمع‌آوری می‌کرد و هر جزئیات کوچکی را در مورد هر چیزی که مربوط به علوم فضایی بود، می‌خواند.

خودش می‌گوید پس از دریافت مدرک کارشناسی ارشد خود، برای شغلی در این سازمان فضایی درخواست داده و اینگونه بوده که به یک دانشمند فضایی تبدیل شده است.

از این جریان ۱۸ سال می‌گذرد و خانم کاریدال در چندین پروژه در ایسرو، از جمله ماموریت معتبر مریخ، که او و همکارانش را به شهرت رسانده است، کار کرده است.

این ماموریت در آوریل ۲۰۱۲ آغاز شد و دانشمندان فقط ۱۸ ماه فرصت داشتند تا مریخ را فتح کنند.

کاریدال می‌گوید: این یک بازه زمانی بسیار کوتاه بود، بنابراین چالش بزرگ، تحقق پروژه در آن زمان بود. ما هیچ سابقه‌ای از ماموریت‌های بین سیاره‌ای نداشتیم، بنابراین در آن مدت کوتاه کارهای زیادی برای انجام دادن داشتیم. و در نهایت موفقیت آن به دلیل تلاش تیمی بود.

کاریدال، مادر ۲ فرزند خردسال، می‌گوید حفظ تعادل بین کار و زندگی آسان نبود، اما من حمایتی را که نیاز داشتم از خانواده‌ام، همسرم و خواهر و برادرهایم دریافت کردم. در آن زمان، پسرم ۱۱ ساله و دخترم پنج ساله بود. ما مجبور بودیم چند کار را با هم انجام دهیم، زمان را بهتر مدیریت کنیم، اما فکر می‌کنم حتی وقتی در محل کار خسته بودم، به خانه می‌رفتم و فرزندانم را می‌دیدم و با آنها وقت می‌گذراندم و لذت می‌بردم، و احساس بهتری داشتم و آنها نیز از آن خوششان می‌آمد.

او می‌افزاید: من زنی از زمین هستم، یک زن هندی که فرصت شگفت‌انگیزی به دست آوردم. ماموریت مریخ یک دستاورد بود، اما ما باید کارهای بیشتری انجام دهیم. کشور به کارهای بیشتری از ما نیاز دارد تا سود آن به همه مردم برسد.

دانشمند بعدی «ناندینی هارینات»، معاون مدیر عملیات ماموریت مدارگرد مریخ است. اولین مواجهه هرینات با علم، سریال «پیشتازان فضا» در تلویزیون بود.

خودش می‌گوید: مادرم معلم ریاضی و پدرم مهندس است و علاقه زیادی به فیزیک دارد و ما به عنوان یک خانواده، همگی عاشق پیشتازان فضا و داستان‌های علمی تخیلی بودیم و با هم می‌نشستیم و آن را از تلویزیون تماشا می‌کردیم.

البته، در آن زمان، او هرگز به دانشمند فضایی شدن فکر نمی‌کرد و برای او، فعالیت در ایسرو اتفاقی بود. این اولین شغلی بود که برایش درخواست داد و قبول شد. و حالا ۲۰ سال است که در این سازمان فعالیت می‌کند. با این حال، عضویت در ماموریت مریخ نقطه اوج زندگی او بود.

هرینات می‌گوید: این اولین باری بود که ایسرو به عموم مردم اجازه داد تا آنچه را که در داخل سازمان می‌افتد، ببینند. ما در رسانه‌های اجتماعی بودیم، صفحه فیس‌بوک خودمان را داشتیم و جهان متوجه آن شد.

او با خنده می‌افزاید: من از دستاوردمان احساس افتخار می‌کنم. گاهی اوقات احساس افتخار و غرور می‌کنم، اما گاهی اوقات نیز خجالت می‌کشم. اما اکنون نحوه نگاه مردم به شما بسیار متفاوت است. مردم شما را به عنوان یک دانشمند می‌شناسند. و من کاملاً از آن لذت می‌برم.

خانم هرینات می‌گوید که به «مانگالیان» (مأموریت‌ مدارگرد مریخ) افتخار می‌کند و از دیدن عکس آن روی اسکناس‌های جدید ۲۰۰۰ روپیه‌ای واقعاً هیجان‌زده شده است.

او می‌افزاید: اما این یک ماموریت آسان نبود و روزهای کاری طولانی بودند. در ابتدا، دانشمندان حدود ۱۰ ساعت در روز کار می‌کردند، اما با نزدیک‌تر شدن به تاریخ پرتاب، این زمان به ۱۲ تا ۱۴ ساعت افزایش یافت. دانشمندان ماموریت مریخ ساعت‌های طولانی کار کردند تا به ضرب‌الاجل‌هایشان برسند.

او همچنین می‌گوید: فکر نمی‌کنم در طول پرتاب اصلاً به خانه رفته باشیم. صبح می‌آمدیم، روز و شب را می‌گذراندیم، احتمالاً بعد از ظهر روز بعد برای مدت کوتاهی به خانه می‌رفتیم تا چند ساعتی غذا بخوریم و بخوابیم و برگردیم. برای ماموریت مهمی مانند این که زمان محدودی دارد، باید به این شکل کار می‌کردیم.

او می‌افزاید: شب‌های زیادی را بی‌خواب گذراندیم. در طول پیشرفت، چه در طراحی و چه در ماموریت، با مشکلات زیادی روبه‌رو شدیم. اما راه‌حل‌های سریع و نوآوری‌هایی که ارائه شد، کلیدی بودند. بدتر از همه، امتحانات مهم پایان مدرسه دخترم بود که درست در اواسط ماموریت افتاده بود. آن چند ماه در محل کار و خانه بسیار طاقت‌فرسا بود. در آن زمان مثل یک مسابقه به نظر می‌رسید. من ساعت چهار صبح با دخترم از خواب بیدار می‌شدم تا در حین درس خواندن، با او باشم. اما حالا، با علاقه به آن دوران نگاه می‌کنیم. او در امتحاناتش بسیار خوب عمل کرد و در ریاضی نمره ۱۰۰ گرفت. امروز، او در دانشکده پزشکی است و واقعاً خوب عمل می‌کند، بنابراین فکر می‌کنم ارزش این همه تلاش را داشت.

به گفته او، ماموریت مریخ یک دستاورد بزرگ بود، اما دیگر گذشته است. هند باید به آینده نگاه کنیم، تا ببیند چه کارهای بیشتری می‌تواند انجام دهد. سیارات زیادی وجود دارند که باید آنها را کشف کنیم.

«آنورادا تی کی»، مدیر برنامه ژئوست در مرکز ماهواره ایسرو، دانشمند سوم این پروژه است. برای این افسر ارشد زن در سازمان فضایی هند، آسمان حد نهایی است. او در ارسال ماهواره‌های ارتباطی به فضا که حداقل ۳۶ هزار کیلومتر از مرکز زمین فاصله دارند، تخصص دارد.

این دانشمند که ۳۴ سال گذشته با سازمان فضایی هند همکاری داشته است، اولین بار در ۹ سالگی به فضا فکر کرد؛ یعنی زمان پرتاب آپولو که نیل آرمسترانگ روی ماه فرود آمد.

خودش می‌گوید: در آن زمان ما تلویزیون نداشتیم، بنابراین من از والدین و معلمانم در مورد آن شنیدم. واقعاً تخیلم را شعله‌ور کرد. من شعری در مورد فرود انسان روی ماه به زبان «کانارا»، زبان مادری‌ام، نوشتم.

آنورادا که توسط سایر دانشمندان زن در سازمان فضایی هند به عنوان یک الگو در نظر گرفته می‌شود، با این نظر که زنان و علم با هم جور در نمی‌آیند، مخالف است و می‌گوید: من هرگز موضوعاتی را که نیاز به یادآوری زیاد داشتند دوست نداشتم و علم برای من منطقی به نظر می‌رسید. من باور ندارم که دختران هندی فکر می‌کنند علم برای آنها در نظر گرفته نشده است و فکر می‌کنم ریاضی موضوع مورد علاقه آنهاست.

آنورادا معتقد است که هیچ چیز مانع دختران از علم نیست. وقتی او در سال ۱۹۸۲ به ایسرو پیوست، تنها تعداد کمی زن و حتی تعداد کمتری در بخش مهندسی آن وجود داشت.

او با خنده می‌گوید: در گروه من، پنج تا شش مهندس زن به ایسرو پیوستند. همه ما را می‌شناختند. امروز، بیش از ۲۰ تا ۲۵ درصد از بیش از ۱۶ هزار کارمند ایسرو زن هستند و ما دیگر احساس خاص بودن نمی‌کنیم.

او می‌گوید در ایسرو، جنسیت مساله‌ای نیست و سیاست‌های استخدام و تبلیغات همگی به «آنچه می‌دانیم و آنچه ارائه می‌دهیم» بستگی دارد. گاهی اوقات فراموش می‌کنم زن هستم. چون شما به خاطر زن بودنتان مورد هیچ رفتار خاصی قرار نمی‌گیرید، همچنین به خاطر زن بودنتان مورد تبعیض قرار نمی‌گیرید. اینجا با شما به عنوان یک فرد برابر رفتار می‌شود.

او به این پیشنهاد که همکارانش او را الهام‌بخش می‌دانند، می‌خندد، اما موافق است که حضور زنان بیشتر در محل کار می‌تواند یک عامل انگیزشی برای سایر زنان باشد و می‌گوید: وقتی دختران می‌بینند که زنان زیادی در برنامه فضایی حضور دارند، آنها نیز انگیزه می‌گیرند، فکر می‌کنند اگر او می‌تواند این کار را انجام دهد، پس آنها نیز می‌توانند.

اگرچه تعداد کارکنان زن در ایسرو به طور مداوم در حال افزایش بوده است، اما هنوز بسیار کمتر از نیمه راه است. او می‌گوید: به این دلیل است که ما هنوز بارهای فرهنگی را بر دوش خود حمل می‌کنیم و بسیاری از زنان فکر می‌کنند اولویت‌های آنها در جای دیگری، در خانه، نهفته است.

او می‌افزاید: وقتی تصمیم گرفتم که به یک حرفه هدفمند نیاز دارم که در آن اشتیاقم نهفته باشد، یک محیط خوب در خانه ایجاد کردم. شوهرم و والدین همسرم همیشه همکاری می‌کردند، بنابراین لازم نبود زیاد نگران فرزندانم باشم.

انتهای پیام/