به گزارش خبرنگار علم و فناوری ایسکانیوز؛ تخمین زده می‌شود که از میان هشت میلیارد نفر جمعیت کل جهان، ۴۷۶ میلیون نفر مردم بومی هستند. مردم بومی به گروه‌هایی از افراد گفته می‌شود که نسل‌های متوالی در یک منطقه جغرافیایی خاص زندگی کرده‌اند و دارای فرهنگ، زبان، سنت‌ها و شیوه‌های زندگی منحصر به‌فردی هستند که با محیط طبیعی‌شان به ‌طور عمیق پیوند خورده است. مردم بومی در ۹۰ کشور جهان پخش شده‌اند و با وجودی که کمتر از ۶ درصد از جمعیت کل جهان را به وجود می‌آورند، حداقل ۱۵ درصد از فقیرترین‌های دنیا را تشکیل می‌دهند. با این همه، تقریبا به هفت هزار زبان جهان صحبت می‌کنند و نماینده پنج هزار فرهنگ محتلف جهان هستند.

مردمان بومی وارثان و تمرین‌ کنندگان فرهنگ‌ها و روش‌های منحصر به‌فرد ارتباط با مردم و محیط زیست هستند. آنها ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی متمایز از جوامع غالبی که در آنها زندگی می‌کنند را حفظ کرده‌اند. علیرغم تفاوت‌های فرهنگی، مردم بومی از سراسر جهان مشکلات مشترکی در رابطه با حفاظت از حقوق خود به عنوان مردمی متمایز دارند.

مردمان بومی سال‌هاست که به دنبال به رسمیت شناخته شدن هویت، شیوه زندگی و حق خود بر سرزمین‌های سنتی، قلمروها و منابع طبیعی بوده‌اند. با این حال، در طول تاریخ، حقوق آنها نقض شده است. مردم بومی امروز، مسلماً جزو محروم‌ترین و آسیب‌پذیرترین گروه‌های مردم در جهان هستند. جامعه بین‌المللی اکنون اذعان دارد که برای حفاظت از حقوق و حفظ فرهنگ‌ها و شیوه زندگی متمایز آنها، اقدامات ویژه‌ای لازم است.

حال به منظور افزایش آگاهی از نیازهای این گروه‌های جمعیتی، هر ساله در تاریخ ۹ ماه اوت، «روز جهانی مردمان بومی جهان» گرامی داشته می‌شود که به پاسداشت اولین نشست گروه کاری سازمان ملل متحد در مورد مردمان بومی که در سال ۱۹۸۲ در ژنو برگزار شد، انتخاب شده است.

روز جهانی مردمان بومی: بررسی ریسک‌ها و فرصت‌های هوش مصنوعی

سازمان ملل متحد در روز نهم اوت، روز جهانی مردمان بومی، رویدادی آنلاین با محوریت موضوع «هوش مصنوعی: دفاع از حقوق، شکل‌دهی به آینده‌ها» را برگزار کرد تا هر ۲ جنبه‌ فرصت‌ها و ریسک‌های هوش مصنوعی برای جوامع بومی را برجسته کند.

بدون تدابیر حفاظتی، هوش مصنوعی می‌تواند حقوق مردمان بومی را از طریق دسترسی نابرابر به فناوری، آسیب به محیط زیست و ادامه رویه‌های مخرب استعماری به خطر اندازد. طبق گزارش سازمان ملل، مراکز بزرگ داده هوش مصنوعی نیازمند برق فراوان هستند که فشار بر اقلیم را افزایش می‌دهد و اگر این مراکز در نزدیکی زمین‌های بومی ساخته شوند، می‌توانند به اکوسیستم‌های محلی آسیب برسانند.

نگرانی دیگر، عدم مشارکت مردمان بومی در تصمیم‌گیری‌های مربوط به هوش مصنوعی است. دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ فناوری اغلب بدون مشورت با مردمان بومی تصمیم‌گیری می‌کنند. این موضوع منجر به استفاده از زبان‌ها، دانش و فرهنگ بومی در سیستم‌های هوش مصنوعی بدون کسب رضایت شده است که باعث تحریف و مصادره فرهنگی می‌شود.

با وجود این خطرات، هوش مصنوعی می‌تواند ابزاری ارزشمند باشد. در سراسر جهان، گروه‌های بومی از هوش مصنوعی برای حفظ سنت‌های فرهنگی، حمایت از زبان‌ها و انتقال دانش به نسل‌های آینده استفاده می‌کنند.

بیانیه دبیرکل سازمان ملل و افراد دیگر

«آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل، در سخنرانی به مناسبت بزرگداشت این گروه متمایز، گفت مردمان بومی نگهبانان دانش کهن، مدافعان میراث فرهنگی، محافظان تنوع زیستی و بخش ضروری آینده مشترک ما هستند.

وی افزود: هوش مصنوعی از موضوع داستان‌های علمی-تخیلی به نیرویی قدرتمند تبدیل شده است که جهان ما را متحول می‌کند، شکل زندگی، کار و تعامل ما را تغییر می‌دهد و باعث پیشرفت در آموزش، بهداشت و کشاورزی می‌شود. با این حال، وی هشدار داد که این ظرفیت عظیم همراه با ریسک‌های بزرگی است و هوش مصنوعی باید توسعه پایدار را تسریع کند، نه اینکه نابرابری‌ها را عمیق‌تر سازد.

گوترش مطابق با موضوع امسال، «مردمان بومی و هوش مصنوعی: دفاع از حقوق، شکل‌دهی به آینده‌ها»، که بر ریسک‌ها و فرصت‌های هوش مصنوعی برای مردمان بومی تمرکز دارد، گفت هوش مصنوعی می‌تواند به حفظ زبان‌های در حال خطر، تاریخچه‌های شفاهی، ترسیم سرزمین‌های اجدادی و تقویت حکمت بومی برای مبارزه با تغییرات اقلیمی کمک کند. اما بدون مشارکت معنادار مردمان بومی، همین فناوری‌ها ممکن است الگوهای قدیمی محرومیت را تداوم ببخشند، فرهنگ‌ها را تحریف کنند و حقوق بنیادین را نقض کنند.

وی افزود: ما باید اطمینان حاصل کنیم که هوش مصنوعی به صورت فراگیر، اخلاقی و عادلانه توسعه یافته و مدیریت شود. این به معنی برداشتن موانع فناوری‌های نوین برای مردمان بومی، حفاظت از حق حاکمیت داده‌ها و حقوق مالکیت فکری آن‌ها و حمایت از مشارکت معنادارشان در کاربرد هوش مصنوعی است.

گوترش در پایان گفت: در این روز مهم، بیایید آینده‌ای بسازیم که فناوری از حفظ فرهنگ و دانش بومی حمایت کند، به حقوق همه احترام بگذارد و کرامت را برای امروز و نسل‌های آینده ارتقا دهد.

«آلبرت بارومه»، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق مردمان بومی، نیز در این رویداد اشاره کرد که سیستم‌های هوش مصنوعی به شدت به داده‌های موجود متکی‌اند که بسیاری از آنها دارای تعصبات تاریخی هستند که مردمان بومی و دانش آنها را حذف، تحریف، یا نادیده گرفته‌اند. این روایت‌ها که اغلب در قوانین و سیاست‌ها جاسازی شده‌اند، سال‌هاست که برای محروم کردن مردمان بومی از زمین‌هایشان، حق تعیین سرنوشت و میراث فرهنگی‌شان استفاده شده است.

وی افزود: بنابراین ضروری است که جهان‌بینی، تنوع و حقوق مردمان بومی به صورت معنادار در توسعه هوش مصنوعی ادغام شود. مشارکت آنها باید در همه مراحل تضمین شود: از جمع‌آوری داده‌ها و آموزش مدل گرفته تا ذخیره، انتشار، تحلیل و تفسیر. بدون این، هوش مصنوعی به ابزاری برای محرومیت و بهره‌برداری بیشتر تبدیل خواهد شد؛ آن هم از طریق الگوریتم‌های جانبدارانه، مصادره فرهنگی و مالکیت فکری، و سوءاستفاده از داده‌های مردمان بومی.

«آسترید شومیکر»، دبیر اجرایی کنوانسیون تنوع زیستی نیز در این روز در بیانیه‌ای که به صورت مجازی منتشر شد، گفت: امروز ما به جشن جهانی مشارکت‌های منحصر به‌فرد و دانش سنتی مردمان بومی می‌پیوندیم، کسانی که به مدت هزاران سال از تنوع زیستی جهان حفاظت کرده‌اند. دانش و فرهنگ‌های آنها که ریشه در ارتباطات عمیق فرهنگی و معنوی با زمین، آب‌ها و قلمروها دارد، هم اکوسیستم‌ها و هم جوامع را حفظ کرده است. آنها کلید اجرای چارچوب جهانی تنوع زیستی کونمینگ-مونترال هستند.

وی افزود: موضوع امسال روز جهانی مردمان بومی جهان ما را دعوت می‌کند تا درباره چگونگی حمایت فناوری از سیستم‌های دانش سنتی تأمل کنیم. هوش مصنوعی در حال تغییر نحوه تولید و کاربرد دانش است. برای مردمان بومی، این هم چالش‌ها و هم فرصت‌هایی را به همراه دارد. کاربردهای نادرست هوش مصنوعی می‌تواند اصولی که از دانش سنتی محافظت می‌کنند، از جمله رضایت، کنترل و حق حاکمیت داده‌ها را تضعیف کند. اما تدابیر محافظتی مناسب می‌توانند تضمین کنند که حقوق مردمان بومی نسبت به دانش‌شان محترم شمرده شود و در استفاده از هوش مصنوعی مورد توجه قرار گیرد.

وی تاکید کرد: اگر این الزامات رعایت شود، ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند به رفتار محترمانه با دانش سنتی کمک کنند تا در صورت لزوم راه‌حل‌هایی برای مقابله با از دست رفتن تنوع زیستی، تغییرات اقلیمی و دیگر چالش‌های زیست‌محیطی ارائه دهند. تلاش‌های جهانی برای توقف و بازگرداندن تنوع زیستی می‌تواند از پیشرفت‌های فناوری بهره‌مند شود. اما ما باید همیشه حقوق و رهبری مردمان بومی را در قلب هر بحث و اقدام قرار دهیم.

وی در پایان خاطر نشان کرد: اگر هوش مصنوعی به درستی به کار گرفته شود، می‌تواند همراه قدرتمندی در این مسیر باشد.

هوش مصنوعی بر پایه استعمار

به گفته متخصصان، هوش مصنوعی اساساً مجموعه‌ای از الگوریتم‌های تنظیم‌ شده است که تحت حاکمیت ساختارهای قدرت جهانی و میراث‌های استعماری قرار دارد. در نتیجه، مدل‌های هوش مصنوعی موجود معمولاً دانش و صدای جوامع بومی را پنهان یا نادرست نشان می‌دهند. به این ترتیب، چنین مدل‌های تبعیض‌آمیز هوش مصنوعی به حاشیه ‌راندن و محروم‌سازی جوامع بومی کمک می‌کنند.

دکتر «مانیشا پررا» و همکارانش امسال پژوهش‌هایی را درباره دانش بومی و هوش مصنوعی که بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۳ منتشر شده‌اند، مرور کردند. آنها مجموعه قابل توجهی از آثار مربوط به دانش بومی یافتند که دیدگاه جهانی بومی را از طریق سیستم‌های دانش بین‌نسلی ارائه می‌دهد. در عین حال، پژوهش‌های نویدبخش و آرمان‌گرایانه‌ای در زمینه هوش مصنوعی نیز منتشر شده است. با این حال، اینکه این ۲ رشته پژوهشی چگونه به هم می‌پیوندند تاکنون در جایی مطرح نشده است.

هوش مصنوعی می‌تواند نقش حیاتی در توسعه دانش بومی ایفا کند. با این حال، باید خطرات احتمالی بر سیستم‌های دانش بومی نیز مورد توجه قرار گیرد. خطر این وجود دارد که فناوری هوش مصنوعی به پاک‌سازی دانش فرهنگی بومی کمک کند، دزدی زیستی (بیوپایراسی) مرتکب شود و اصول بنیادین حاکمیت داده‌های بومی را نقض کند. گسترش فناوری هوش مصنوعی می‌تواند نابرابری‌های مبتنی بر دانش موجود و همچنین تبعیض ساختاری را تشدید کند.

جوامع بومی، پرمطالعه‌ترین جمعیت جهان

امروزه به بهانه پژوهش‌های علمی، «بیوپروسپکتینگ» و تحقیقات ژنتیکی، منابع زیستی و سیستم‌های دانش سنتی مرتبط با این منابع از جوامع بومی به سرقت می‌روند و تصاحب می‌شوند. بیوپروسپکتینگ (Bioprospecting) به فرآیند جست‌وجو و بررسی منابع زیستی مثل گیاهان، جانوران، میکروب‌ها و سایر موجودات زنده برای کشف ترکیبات، ژن‌ها یا مواد بیولوژیکی است که می‌توانند برای اهداف علمی، دارویی، کشاورزی یا صنعتی به کار گرفته شوند. این فرآیند معمولاً شامل جمع‌آوری نمونه‌ها از طبیعت و تحلیل آنها برای یافتن مواد با کاربردهای بالقوه است.

بیوپروسپکتینگ زمانی مساله‌ساز می‌شود که شرکت‌ها یا پژوهشگران بدون رضایت یا مشارکت جوامع بومی، از دانش سنتی یا منابع زیستی آنها بهره‌برداری کنند که به آن «بیوپیرسی» یا «چپاول زیستی» گفته می‌شود و به ‌عنوان نقض حقوق مردمان بومی و مالکیت معنوی شناخته می‌شود. در واقع، جوامع بومی و منابع زیستی آنها هدف اصلی چپاول زیستی هستند. این منابع بدون رضایت آنها گرفته می‌شود و به محصولات تجاری ثبت شده تحت مالکیت معنوی تبدیل می‌شوند.

بحث‌هایی پراکنده درباره چگونگی یکپارچه‌سازی، نمایش و استفاده از داده‌ها و دانش بومی در اکوسیستم گسترده‌تر هوش مصنوعی به وجود آمده است. جنبش حاکمیت اطلاعات بومی سال‌هاست که بر حق مالکیت، کنترل و مدیریت داده‌های خود تأکید دارد. با این حال، دولت‌ها و شرکت‌های قدرتمند مسیر استفاده از هوش مصنوعی را به گونه‌ای هدایت می‌کنند که دانش بومی در آن وارد شود، اما مشارکت فعال جوامع بومی در تصمیم‌گیری و حکومت‌داری تضمین نشده است.

این فقدان برجسته بحران جدی ایجاد می‌کند، جریان آزاد اطلاعات بومی و تعهد به رضایت قبلی آگاهانه را تضعیف می‌کند. به‌ویژه استفاده از دانش، داده‌ها، تصاویر یا هویت‌های بومی در چارچوب‌های هوش مصنوعی بدون رضایت یا مشارکت مشروط، گسستی بین مردمان بومی و فناوری‌های توسعه یافته ایجاد می‌کند.

بنابراین، ضروری است که مشارکت فعال و محترمانه مردمان بومی در همه سطوح توسعه هوش مصنوعی تضمین شود. در صورت وجود هر گونه اختلاف یا مشکل در محتوا، باید در ابتدا به آنها اشاره شده و حل شود.

تصمیم‌گیری‌ها و حکمرانی درباره چگونگی دربرگیری اطلاعات ژنتیکی و فرهنگی مربوط به محصولات کشاورزی بومی و منابع غذایی وحشی باید با سیستم‌های سنتی بومی منطبق باشد، وگرنه خطر بهره‌برداری تجاری یک‌جانبه از این دانش‌های سنتی وجود خواهد داشت.

حاشیه‌نشینی، تبعیض و حقوق بشر جهانی

در موج اول پاندمی کووید-۱۹، نژادپرستی علیه جوامع بومی در کشور به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی افزایش یافت، زیرا شایعاتی درباره منشأ ویروس از بازار حیات‌وحش در ووهان چین منتشر شد. فناوری‌های دیجیتال نتوانستند از نژادپرستی علیه آنها جلوگیری کنند. چارچوب‌های فعلی هوش مصنوعی نیز نمونه‌های قانع‌کننده‌ای برای حذف تبعیض یا حفاظت از حقوق بومیان ارائه نکرده‌اند.

در مارس ۲۰۲۴ در مجمع عمومی سازمان ملل هشدار داده شد که هوش مصنوعی باید حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین را محترم بشمرد و از آن محافظت و آن را ترویج کند. احترام به حقوق مردمان بومی می‌تواند فرصتی قوی برای فناوری‌های هوش مصنوعی باشد تا نابرابری‌های گسترده را کاهش دهد و ریسک‌ها را کاهش دهد. بدون تضمین‌های جامع، فناوری‌های هوش مصنوعی احتمالاً نابرابری‌های دیجیتال را عمیق‌تر خواهند کرد تا اینکه فرصت‌های مثبت برای مردمان بومی خلق کنند. در بیست‌وچهارمین نشست دائمی مسائل مردمان بومی سازمان ملل در سال ۲۰۲۱ قطعنامه‌ای تصویب شد که مشارکت معنادار مردمان بومی در همه جنبه‌های توسعه، کاربرد و حکومت‌داری هوش مصنوعی را تضمین کند.

انتهای پیام/